O’zbekistonning yangi tarixi

Kirish

Modomiki, o’z tarixini bilgan, undan ruhiy quvvat oladigan xalqni yengib bo’lmas ekan, biz tariximizni tiklashimiz, xalqimizni, millatimizni ana shu tarix bilan qurollantirishimiz zarur. Tarix bilan qurollantirish, yana bir bor qullantirish zarur. Islom Karimov, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti

Insoniyatning keyingi uch ming yillik tarixiga nazar tashlansa, jahon tsivilizatsiyasi beshiklaridan biri, Turon, Movarounnahr, Chig’atoy ulusi, Turkiston deb turli asarlarda turfa nomlar bilan atalgan diyorimiz osmonni qora bulutlar qoplagan yillar ko’p bo’lgan. Bu o’lkada hasad va tajovuz ko’zi bilan qaragan, mardona xalqini qul, tabiiy zahiralarini o’ziniki qilishga jon-jahdi bilan intilgan bosqinchilar son-sanoqsiz edi.

Biroq, hamma zamonlarda ham yovga qarshi xalqimizning vatanparvar yo’lboshchilari, millatimiz qahramonlari ozodlik yalovini baland ko’targanlar, or-nomus, o’zlikni saqlash uchun kurashganlar. Pirovard natijada, dushmanlar qoldirgan kultepalar ustida obod qishloqlar, shaharlar tiklaganlar.

Oq va qizil saltanatning 130 yil davom etgan hukmronligi “Avesto” vujudga kelgan zamonlardayoq o’z tarixiy davlatchiligiga ega bo’lgan Turkistonni istibdodga chulg’ab, mustamlaka va mute’ga aylantirgan edi.

Yurtimizning fidoyi davlat arboblari, olimlar, shoir va adiblar zo’ravonlik bilan ushlab turilgan qizil saltanat tuzumi podshohlik Rossiyasi o’rnatgan mustamlakachilik siyosatining izchil davomi, milliy o’lkalarni ezish va talash, madaniyati va ma’naviyatini oyoq osti qilishning takomillashgan shakli ekanligini teran fahmlar edi.

Sobiq sho’ro saltanati yillarida eng qadimgi davlatdan to XIX asr ikkinchi yarmiga qadar bo’lgan tariximiz soxtalshtirildi. Prezidentimiz Islom Karimov bu haqda: “O’zbekistonning, o’zbek xalqining bugun keng ommaga yetkazishga arziydigan haqqoniy tarixi yaratildimi – yo’qmi? Sovet davrida yozilgan tarixni men tarix sanamayman. O’zgalar yozib bergan tarixni o’qitishga mutlaqo qarshiman. Mustamlakachi o’ziga qaram bo’lgan xalq haqida qachon xolis, adolatli fikr aytgan? Ular bor kuch-g’ayratlarini Turkistonning o’tmishini kamsitishga, bizni tariximizdan judo qilishga sarflanganlar. Tarixdan judo bo’lish nimaligini yaxshi bilsangiz kerak. Inson uchun tarixidan judo bo’lish- hayotdan judo bo’lish demakdir”, – deb juda o’rinli uqtirgan edilar.

XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida podsholik Rossiyasi hukmronligi davrida Turkistonda istibdodga, xalqni ezishga asoslangan siyosat hukm surdi. Mahalliy aholini xo’rlash va qatag’on etish oktyabr to’ntarishi tufayli hokimiyatga kelgan sho’ro saltanati davrida yanada kuchayib, eng yuqori pog’onaga ko’trildi. Shu tariqa, Turkistonda mustaqil davlatchilikni poymol etgan, til, madaniyat, urf-odatlar, milliy qadriyatlarni oyoq osti qilgan mustabidlik tuzumi 130 yil umr ko’rdi.

Yaqin va o’tmish tarix bugungi kun va kelajak uchun ibrat darsligidir. Darvoqe, “vatan, millat taqdiri hal bo’ladigan qaltis vaziyatlarda to’g’ri yo’lni tanlay olish uchun, avvalo, tarixni va hayotning achchiq-chuchugini bilish kerak ekan. Tarix insonning ko’zini ochar ekan. Shunda ko’p xatolarning oldini olish mumkin bo’lar ekan”.

Endilikda, O’zbekiston mustaqil davlat sifatida kurrai zaminda qad rostlaganining to’qqiz yilini kechirayotgan damlarda kechagi kunga nazar tashlash, so’nggi mustamlakachilik asoratini o’rganish ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy jihatdan muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, millatni asrash uchun uning haqiqiy tarixini o’rganish, avaylab himoya qilish kerak bo’ladi.

Podshohlik Rossiyasi, shuningdek, mazlum xalqlarni ezish va xunrezlik qilishda uning davomchisi bo’lgan sobiq sho’ro saltanati yillarida mustamlaka respublikalar, xususan, O’zbekiston ittifoqining xom ashyo manbaiga aylantirilgan edi. Mustaqillikning ilk qadamlaridanoq o’lka boyliklarini bu yang’lig’ ommaviy talon qilish oqibatlariga chek qo’yishga, umuman, qizil saltanat qoldirgan illatlardan qutilishga kirishildi. Xalqimiz o’zligini teran angayotgan, qadriyatlar tiklanayotgan, ozod, hur davlatni mustahkamlash uchun mashaqqatli bunyodkorlik, yaratuvchilik ishlari keng ko’lamda olib borilayotgan shu kunlarda O’zbekiston yangi tarixini yaratish zaruriyatini taqozo etayotir. Zero, Prezident I.A.Karimov ta’kidlagani singari, O’zbekistonga, uning yeri, tabiatiga, bu yerda yashayotgan xalqlarga muhabbat, o’lkaning tarixi, madaniyati, an’analrini teran bilib olishga intilish, respublikaning qudrati va yutuqlaridan faxrlanish, xalqimiz qismatiga tushgan qiyinchiliklar uchun qayg’urish ko’p millatli o’zbek jamiyatining muhim jipslashtiruvchi asosi hisoblanadi. Istiqlol yo’lini tanlagan, murakkab davr va murakkab sharoitda bu yo’ldan qat’iyat bilan olg’a borayotgan O’zbekistonnign yaqin kelajakda buyuk davlat bo’lishi uchun uzoq davom etgan mustamlaka siyosati hosil etgan girdobdan chiqib olishi zarurligini yurtboshimiz bir necha bor uqtirgani bejiz emas. Buning uchun rus mustamlakachiligining tabiatini, uning uzoqni ko’zlagan istibdodi, mohiyatini, bir so’z bilan aytganda, tarixini o’rnish, xulosalarga kelish taqozo etiladi.

Aytish joizki, 130 yil davomida qattiqqo’llik bilan hayotga tatbiq etilgan mustamlakachilikning mash’um tamoyillari qoldirgan asoratni bugungi kunda O’zbekistonning hamma jabhasida: iqtisodiyot va madaniyatda, ilm-fan va maorifda, qishloq xo’jaligi va sanoatda kuzatish mumkin.

Biz yaqin kechmishdagi tarixiy haqiqatni u qanday bo’lsa, shu holda tiklash va gavdalantirishdek ezgu va olijanoq maqsadni o’z oldimizga qo’yganmiz. Tarixiy haqiqat shundaki, Rossiya imperiyasining sobiq mustamlakasi bo’lgan, endilikda esa suveren davlatga aylangan O’zbekiston Respublikasining Rossiya Federatsiyasi bilan do’stona teng, o’zaro hurmat asosida davom etib kelayotgan aloqalarini mustahkamlashda u ikki tomonlama saboq va ibrat vazifasini o’tashi lozim bo’ladi.

G’oyat murakkab kechgan bosqin jarayonini tarixan xolis va ilmiy yoritishda asosan ikki manbaga: rus zobitlari va harbiy mundir kiygan olimlarning esdalik, xotira hamda ilmiy asarlariga, shuningdek, istilo davrida yashagan, shu voqealarga shohid bo’lgan mahalliy muarrixlarning qo’lyozmalariga tayanildi.

Bosqin arafasida o’zbek xonliklaridagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat

Rossiyaning xonliklarga dastlabki tajovuzkorona harakatlari

Xonliklarning geosiyosiy o’rni, davlat boshqaruvi va ijtimoiy hayoti

Rossiya va Angliyaning O’rta Osiyo uchun olib borgan o’zaro kurashi

E’lon qilinmagan urush… Qo’qon

E’lon qilinmagan urush… Buxoro

E’lon qilinmagan urush… Xiva

Viloyatga aylantirilgan saltanat

Ko’ktepa mudofaasi

Badiiy adabiyotda rus istilosi talqini

Mustamlaka hukmronligining joriy etilishi

Agrar siyosat

Turkistonda rus aholisini ko’paytirish bo’yicha ko’rilgan choralar

Turkistonning xom ashyo manbai va tayyor mahsuotlar bozoriga aylantirililishi

Mustamlakachilik davrida Turkiston aholisi. Hunarmandchilik, sanoat, shirkatlar va tijorat

Chorizmning Turkistonda maorif, fan va madaniyat sohasidagi siyosati. Jadidlarning maorifdagi mustamlakachilikka qarshi faoliyati

Turkiston xalqlari siyosiy va insoniy huquqlarini poymol etilishi

Soliq va majburiyatlar. Mehnatkash xalq ahvolining og’irlasha borishi

XIX asr oxirlarida xalq harakatlari

Toshkent qo’zg’oloni

Andijon qo’zg’oloni

XX asr boshida Rossiya istibdodiga qarshi xalq kurashi

Namoz Pirimqulov boshchiligidagi dehqonlar isyoni

O’lkada maxfiy siyosiy politsiyaning tashkil qilinishi

1916 yilgi milliy-ozodlik qo’zg’oloni. Jadidlar faoliyati

Rossiyadagi Fevral inqilobi: Turkistonda siyosiy jarayonlarning jadallashuvi

Turkistonda muxtoriyatchilik harakatining shakllanishi. Ikki muqobil yondashuv

Hokimiyatning bolsheviklar va so’l eserlar tomonidan qo’lga olinishi

Turkiston Muxtoriyati – milliy demokratik davlatchilikning dastlabki tajribasi

Sovetlar “andozasi” asosida Turkiston Avtonom Respublikasining tashkil etilishi

Bolsheviklarning mustabid tuzumiga qarshi kurash. Istiqlolchilik harakati

Xalqqa qarshi qaratilgan “harbiy kommunizm” siyosati

Xiva xonligi va Buxoro amirligining qizil armiya tomonidan tugatilishi. XXSR va BXSRning tashkil topishi

Milliy madaniyat shiddatli o’zgarishlarning dastlabki davrida

Turkistonda 20-yillar boshlaridagi siyosiy vaziyatning o’ziga xos xususiyatlari

Yangi iqtisodiy siyosat va uning ziddiyatlari. Iqtisodiy hayotning jonlanishi

Turkistonda milliy muxolifat va istiqlolchilik harakatining kuchayishi

Xorazm va Buxoro respublikalaridagi ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy o’zgarishlar

Buxoro va Xorazm respublikalaridagi qurolli muxolifat kurashi (1920-1924 yillar)

Milliy madaniyat va ma’naviyatning ahvoli

O’rta Osiyo xalqlarining milliy-hududiy chegaralanisih: maqsad va mohiyat. O’zbekiston SSRning tashkil topishi

Qoraqalpog’iston shiddatli o’zgarishlar davrida (1917-1924 yillar)

Ijtimoiy-siyosat hayot. Ommaviy qatag’onlarning avj oldirilishi

Qishloq xo’jaligini isloh qilishdagi ziddiyatlar

Respublikadda sanoat qurilishining sun’iy jadallashtirilishi

Majburiy jamoalashtirish fojialari

O’zbekiston SSRdagi ijtimoiy o’zgarishlar

“Hujum”ga zarurat bormidi?

Ta’lim, fan va madaniyat hukmron mafkura izmida

Milliy siyosat va milliy munosabatlar

20-30 yillarda O’zbekistonning xalqaro aloqalari

Qoraqalpog’iston 20-yillarning ikkinchi yarmi – 30-yillarda

Urushning boshlanishi. Respublika ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatining fashizmga qarshi safarbar qilinishi

G’alaba yo’lidagi mashaqqatli mehnat

O’zbek xalqining yuksak gumanizmi

O’zbekistonliklarning urush janggohlaridagi jasoratlari

O’zbekiston fan va madaniyati urush yillarida

Qoraqalpog’iston ASSR urush yillarida

Urushdan keyingi yillarda xalq xo’jaligining tiklashdagi qiyinchiliklar

Siyosiy qatag’onlarning yangi pallasi

Respublika sanoati taraqqiyotining bir tomonlama xususiyati

Agrar tanglikning keskinlashuvi. Paxta yakkahokimligi va uning salbiy oqibatlari

Orol fojiasi

Jamiyat madaniy-ma’naviy hayotiga “rivojlangan sotsializm” g’oyasining singdirilishi

O’zbekistonda millatlararo munosabatlar

O’zbekistonning mustaqil tashqi aloqalari bo’lganmi?

Qoraqalpog’iston 40-yillarning ikkinchi yarmi – 80-yillarda

Sotsializmni isloh qilishga so’nggi urinishi: “qayta qurish” siyosati

Xalq xo’jaligida “qayta qurish”ning samarasizligi. O’zbekiston bilan Markaz manfaatlari o’rtasidagi ziddiyatlarning kuchayishi

“Qayta qurish” va O’zbekiston madaniyati

Ijtimoiy-siyosiy hayotning demokratlashuvi. Xalq milliy ongining o’sishi. Mustabid tuzum inqirozining muqarrarligi

Mustaqillik – o’zbek xalqining azaliy orzu-intilishi

O’zbekiston davlat suverenitetining e’lon qilinishi

O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining umumxalq tomonidan ma’qullanishi

Islom Karimov Mustaqil O’zbekistonning birinchi Prezidenti

O’zbekiston mustaqilligi huquqiy asosining yaratilishi. Yangi Konstitutsiyaning qabul qilinishi

Huquqiy davlat izlanishlari

Konstitutsiya sabog’i

O’zbekistonda Oliy davlat vakillik organi – qonun chiqaruvchi hokimiyatning shakllanishi

Milliy davlat tizimining barpo qilinishi, boshqaruvda yangi usullarning qaror topishi

Mahalliy davlat hokimiyati tizimida tub o’zgarishlar yasalishi

O’z-ozini boshqarish organlarining yanada rivojlanishi

Kadrlar siyosatida yangicha yo’l tutilishi

O’zbekiston mustaqilligi yillarida Qoraqalpog’iston davlatchiligining taraqqiyoti

Iqtisodiy taraqqiyot

Ijtimoiy sohaning rivojlanishi

Xalq ta’limi, fan va madaniyat

Demokratiyani yanada chuqurlashtirish. Ko’ppartiyaviylik

Soxta demokratlarning ekstremistik yo’l bilan hokimiyat uchun kurashi, ularning xalq tomonidan badnom qilishi.

VI Sessiya. Demokratiyaning yangi davri

O’zbekistonda inson huquqlari va erkinliklari kafolatining yaratilishi

Sud hokimiyati islohotlari

Jamiyatni demokratlashtirishda ommaviy axborot vositalari rolining ortib borishi

Aholini kuchli ijtimoiy himoyalash – davlat siyosatining bosh yo’nalishi

Millatlararo totuvlikni ta’minlash choralarining amalga oshirilishi

Milliy xavfsizlikni ta’minlash

O’zbekiston: Milliy xavfsizlik – olam butunligi

Qurolli Kuchlar – Xavfsizlik tayanchi

Makroiqtisodiyotni barqarorlashtirishga erishish

Pul-kredit siyosatining ishlab chiqarilishi. Milliy valyuta qadrining oshishi

Xususiylashtirishning amalga oshirilishi. Mulkdorlar sinfining shakllantirilishi

O’zbekistonning zamonaviy avtomobil ishlab chiqaruvchi mamlakatlar qatoriga qo’shilishi

Mamlakat ijtimoiy-siyosiy hayotida qishloqning o’rni va uni rivojlantirish chora-tadbirlari

Milliy istiqlol mafkurashi

Ma’naviy inqirozdan chiqish

Milliy istiqlol va Amir Temur omili

Milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning tiklanishi

Yangi jamiyat qurishda ta’lim va tarbiya

Madaniy hayot

Yoshlarni Vatanni sevish ruhida tarbiyalash – kelajagi buyuk jamiyat qurishning muhim sharti

Mustaqil O’zbekistonning BMTga qabul qilinishi, uning tarixiy ahamiyati

O’zbekiston Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligidagi o’rni va mavqeining oshib borishi

O’zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan qardoshlik munosabatlarining yanada rivojlanishi