Pireney tog’lari

Pireney tog’lari – Evropaning Jan.-g’arbidagi tog’sistemasi. Ispaniya, Frantsiya va Andorra hududlarida. Ta- biiy sharoitlariga qarab P.t. G’arbiy, Markaziy va Sharqiy qismlarga bo’li- nadi. Biskay qo’ltig’idan O’rta dengizga- cha 450 km ga cho’zilgan, eni 20-110 km, aksari qismining bal. 2500-3200 m, eng baland joyi 3404 m (Aneto cho’qkisi). P.t. orqali Frantsiya va is-paniyaning davlat chegaralari o’tgan. Alp burmalanishi davrida P.t.ning gersin davrida vujudga kelgan negizi ancha ko’tarilgan. O’q zonasi yaxlit bo’lib, suvayirg’ich qismi ham boshdan oxirigacha uzluksiz davom etgan. Dovonlari 1500— 2000 m balandlikda. Shim. yon bag’ri tik, Jan. esa qiya. P.t.ning pleystosen davri- da muzlanishga uchragan eng baland o’rta qismi, asosan, kristalli va metamorfik jinslardan tuzilgan bo’lib, Alp re- Lef shakllariga ega. Tog’tepalaridagi muzliklarning umumiy mayd. 40 km2. Foydali qazilmalardan temir va Mar- ganes ru-dalari, qo’ng’ir kumir, boksit, kobalt, rux, vismut konlari, mineral suvli buloklar bor. Kurort kup. Ikli-mi P.t.ning ko’p qismida mo”tadil sernam, Jan.-sharqida subtropik iqlim. Yanv. ning o’rtacha t-rasi tog’etaklarida 4-8°, tog’tepalarida -8°dan -10° gacha, iyul- niki shu joylarda 18-24° va 5-6°. Yillik yog’in shim. yon bag’irlarida 500— 750 mm. P.t.ning ko’p kismida yog’in yil davomida yog’adi. Yirik daryolari: Ebro, Adur va Garonna. Daryolari yil davomi- da sersuv, chuqur vodiylar orqali oqadi va gidroenergiya resurelariga boy. Karst relefli erlarda er osti ko’llari va ay- Rim qismlari er ostida oquvchi daryolar uchraydi. Tog’yon bag’irlarida keng barg- li va igna bargli urmonlar bor. 1800— 2100 m dan yukrrisi subalp va Alp o’tloklari. Jan. va Sharkiy yon bag’rida o’rmon b-n birga makvis va Gariga chaka- lakzorlari ham uchraydi. Tuprog’i ko’p joylarda jigar-rang va qo’ng’ir o’rmon tuproklar. Tabiiy landshaft va noyob hayvonlarni saqlash maqsadida milliy bog’va qo’riqxonalar tashkil qilingan. Alpinizm, turizm rivoj topgan, qishki sport o’yinlari o’tkaziladi.