Mikroelementlar

Mikroelementlar – organizm, o’g’it, rudalarda kam mikdorda (odatda, Eng muhim mikroelementlarning asosiy fiziologik va gigienik xususnyatlariga ta’sir etadi, immunitet reaktsiyalari, qon hosil qilish va to’qimaning na- fas olishida qatnashadi, hayvonlarda etishmasa ozadi, bo’yi o’smaydi, skele- ti rivojlanmaydi. Bo’y o’sishi va or- ganizm rivojlanishiga yordam beradi, qon hosil qilish, immun reaktsiyalar va to’qimaning nafas olishida qatnashadi. Fermentlar tarkibiga kiradi, kushlar va hayvonlarning o’sishini tezlashtira- Di, qoramollarda ko’payib ketsa, molib- denoz kasalligi paydo bo’ladi. Tishni baquvvat qiladi, qon hosil qilish va im- munitet reaktsiyalariga, skeletning ri- vojlanishiga yordam beradi, ko’payib ket- ganda flyuoroz paydo bo’ladi. Qon hosil qilish jarayoni, ichki sekresiya bezlari faoliyatida ishtirok etadi; etishma- ganida hayvonlarning bo’yi o’smaydi va bolalashi kamayadi massasi 0,001% gacha) uchraydigan ki-myoviy elementlar. Tuproq va tog’jinslari, suv tarkibi- dagi ayrim makroele-mentlar ko’pchilik hayvonlar, o’simliklar va odam uchun M. hisoblanadi. Organizmda M. xilma-xil biologic faol birikmalar: fermentlar, vitamin- lar, gormonlar va b. tarkibiga kiradi. Bu M. ta’siri, asosan, organizmda modda- lar almashinuvi jarayonlari faolligi- ning o’zgarishida namoyon bo’ladi. Ba’zan M. organizmlarning o’sishi, qon hosil qilishi, to’qimalar orqali nafas olish jarayonlari, hujayralar ichi moddalar almashinuvi va h.k.ga ta’sir ko’rsatadi. Tuproqda M. kam yoki ko’p bo’lsa, o’simlik va hayvonlar organizmi- da M. etishmovchiligi yoki ortiqligi payqaladi. Chorva mollarining mahsuldorligini oshirish uchun mol ozig’iga M. qo’shib beriladi. O’simlik va hayvon mahsulotlaridan iborat oziq-ovqat odam organizmiga kiradigan M.ning aso- siy manbaidir. Ichiladigan suv odam organizmining yod, mis, rux, marga- nes, kobalt kabi M.ga bo’lgan sutkalik ehtiyojining faqat 1 — 10% ini ta’- minlaydi. M. organizmda bir xil tarqalmaydi. Ularning biror organda ko’p to’planishi elementning fiziologik roli va shu or- Ganning o’ziga xos faoliyatiga bog’liq (mas, jinsiy bezlarda Zn ko’p to’planadi va ularning funktsiyasiga ta’sir etadi); ba’zi hollarda M.ning organlar funk- tsiyasiga ta’sir etishi to’planish joyi- ga bog’liq bo’lmaydi. Odam organizmi- da ko’pchilik M. (Al, Ti, Cl, Pb, F, Sr, Ni) miqdori yoshga qarab orta boradi. O’sish, rivojlanish davrida M. miqsori tez ortib, 15-20 yoshga etganda kamayadi yoki to’xtaydi. M. organizm hayot faoliyati uchun muhim bo’lish-bo’lmasligiga ko’ra, zarur (Co, Fe, Cu, Zn, Mn, I, F, Br) va un- chalik zarur bo’lmagan (Al, Sr, Mo, Se, Ni) turlarga bo’linadi. Klinik tibbiyotda so, Fe, Cu kabi M.ning preparatlari anemiyaning ba’zi turlarini davolashda, Vg va I farmakolo- gik moddalar sifatida qo’llanadi. M. gi- gienada muvaffaqiyat b-n ishlatilmoqda (mas, endemik buqoqning oddini olishda tuz va nonni yodlash, tish chirishiga kar- shi suvni ftorlash va h.k.). M. tanqisligiga qarshi kurashish maqsadida, shuningdek, tibbiyotda so preparatlari (V12 vitamini)dan foy- dalaniladi, uy hayvonlariga mineral ozuqalar (so, G’, I), o’simliklarga — mikroo’g’itlar beriladi (455-6.dagi jad- valga q.). Ad.: Barabanov V. F., Geoximiya, L., 1985. Zikrilla Isaboev.