MATEMATIK FIZIKA TENGLAMALARI

MATEMATIK FIZIKA TENGLAMALARI — fizik xrdisalarni Mate- matik tahlil qilish natijasida kelib chiqadigan xususiy hosilali differen- tsial hamda integral va funktsional ten- glamalar. M. f.t.ni fizik qonunlarning matematik ifodasi deb izohlash mumkin, tenglamadagi miqdorlar, odatda, bevosi- ta fizik ma’noga ega bo’ladi (mas, t-ra, elektr zaryadi, tebranuvchi muhit nukta- larining holati va b.). M. f. t. nazari- yasi, asosan, xususiy hosilali diffe- rentsial tenglamalar nazariyasining bir qismi bo’lib, mat.ning boshqa bo’limlari b-n xam bogliq. Oddiy differentsial tenglamalar- dagidek har bir xususiy hosilali dif- ferentsial tenglama, umuman, cheksiz ko’p xususiy echimga ega bo’ladi. Aniq fizik masala echilayotganda bu echimlar- dan masalaning fizik ma’nosidan kelib chiqadigan ayrim qo’shimcha shartlarni qanoatlantiradigan echimni ajratib olish zarur. Bunday qo’shimcha shartlar, asosan, chegaraviy shartlar (q. Chegaraviy masalalar) va boshlang’ich shartlar (q. Koshi masalasi) dir. Matematik fizika masalasining echimi mavjud, yagona va berilgan shart- lar bo’yicha uzluksiz bo’lsa, (ya’ni masala shartlarining kichik o’zgarishi natija- sida echim ham o’zgarsa), masala korrekt qo’yilgan deyiladi. Matematik fizika- ning korrekt qo’yilgan masalalarini to- pish va ularni aniq yoki taqribiy echim- larini tuzish M. f. t.ning asosiy mazmu- nini tashkil etadi. 18-a. o’rtalaridan boshlab bar- cha mamlakatlarning yirik matemati- klari bu masalalarni hal qilish b-n shug’ullanganlar. Bu sohada so’nggi payt- da katta natijalarga erishildi. Bunda rus olimlaridan I.G. Petrovskiy, S.L. Sobolev, M.A. Lavrentev, A.N. Tixo- Nov, A.V. Bitsadze, o’zbekistonlik Mate- matiklardan M.S. Salohiddinov, I.S. Arjanix, T.J. Jo’raev va b.ning hissasi katta. Matematik fizika masalalarini echishda o’zgaruvchilarni ajratish yoki Fure usuli, potentsiallar usuli va b. usullardan foydalanish mumkin. Keyin- gi yillarda masalalarni takribiy echish usullari (bu usullar to’g’ri usullar deb yuritiladi) keng qo’llanilmoqda, bunda masala algebraik tenglamalar sistema- sini echishga olib kelinadi. Takribiy echish usullari M. f. t.ni echishda hozirgi zamon elektron-hisoblash mashinalari- dan keng foydalanishga imkon beradi. Ad.: Petrovskiy I.G., Lektsii ob uravneniyax s chastnimi proizvodnimi, 3-izd., M., 1961; Sobolev S.L., Uravne- niya matematicheskoy fiziki, 4 izd., M., 1966; Vladimirov B.C., Uravneniya Mate- maticheskoy fiziki. 2 izd., M., 1971; Ti- Xonov A. N ., Samarskiy A. A., Uravneniya matematicheskoy fizike, 4 izd., M., 1972.