O’ZBEKISTON MILLIY KUTUBXONASI

O’ZBEKISTON MILLIY KUTUBXONASI, Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Respublikasi davlat milliy kutubxonasi — O’zbekistondagi eng yirik kutubxona; kutubxonashunoslik va bibliografiya bo’yicha O’zbekiston Respublikasining ilmiy uslubiy markazi. Respublikaning ma’naviy-madaniy markazi sifatida jamiyatning ma’naviy va axborot ehtiyojlarini qondirish, fan, maorif, milliy madaniyatni boyitishga xizmat qiladi, mamlakatdagi barcha kutubxonalar uchun kutubxonachilik, bibliografiya, ilmiy tekshirish metodika va axborot ishlarini amalga oshiradi. O’zbekiston milliy kutubxonasi Xalqaro qutubxonalar assosiasiyasiga a’zo. Toshkent shahrida 1870 yilda Toshkent ommaviy kutubxonasi nomi bilan asos solingan. 1886 yildan Turkiston ommaviy kutubxonasi, 1919 yildan Turkiston xalq qutubxonasi deb atalgan. 1925 yildan O’zbekiston davlat kutubxonasi, 1929 yildan O’rta Osiyo davlat ommaviy kutubxonasi, 1934 yildan O’zbek davlat ommaviy kutubxonasi. 2002 yildan hozirgi nomda. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasarrufida. 1948 yilda Alisher Navoiy tavalludining 500 yilligi munosabati bilan kutubxonaga shoir nomi berilgan. O’zbekiston milliy kutubxonasi Respublika ilmiy texnika kutubxonasi va O’zbekiston milliy kitob palatasini o’zida birlashtirgan yirik bilim maskanidir. Fondida 6,5 millionga yaqin kitob bor (2005); shundan 5,2 million kitob va davriy nashrlar, 541,7 ming mikrofilmlar, 2,073 millopn ilmiy-texnika adabiyoti, 364,8 ming chet tillardagi adabiyot, 33,9 ming texnik normativ hujjatlar tashkil qiladi. Ular orasida o’zbek va sharq mumtoz adabiyoti namunalari (to’plami), jahonning 75 dan ortiq tillaridagi kitoblar mavjud. 300 o’rinli 9 ta qiroatxona, 20 o’rinli Internet Markaz, media markaz, 10 o’rinli internetga ulangan o’quv kompyuter markazi bor. Kitobxonlarning o’rtacha qatnovi yiliga 500 mingni, kitob berilishi 1,7 million nashrni tashkil etadi; 13 mingdan ziyod turli xususiyatga ega bo’lgan ma’lumotlar berish amalga oshiriladi. O’zbekiston milliy kutubxonasida quyidagi bo’limlar mavjud: kitobxonlarga xizmat ko’rsatish; fondni butlash; adabiyotlarga ishlov berish va kataloglar bo’limi, kitob saqlash; ilmiyuslubiy; milliy bibliografiya; axborot; o’smirlar bo’limi; madaniyat va san’at bo’yicha ilmiy axborot; chet el adabiyotlari; kutubxonalararo abonement (KAA); avtomatlashtirish va axborot texnologiyasi; ilmiy tadqiqot markazi; nashriyottahririyat; Nodir va qadimiy nashrlar; depozitar saqlash fondi; nazorat-dispetcher, ma’muriy xo’jalik bo’limi. O’zbekiston milliy kutubxonasining asosiy vazifasi kitobxonlarga tezkor va sifatli xizmat ko’rsatish, yig’ilgan axborotni kitobxonga yetkazish, o’tmishning boy tarixiy madaniy merosini, axloqiy g’oyalarga to’la asarlarni to’la o’rganishga yordam berishdir. Uning o’ta qimmatbaho va nodir nashrlar fondi kutubxona kitoblar to’plamining faxri bo’lib, unda 15 mingdan ortiq Nnodir kitoblar va qo’lyozmalari bo’lgan 250 mingdan ortiq nashrdan iborat materiallar saqlanadi. Ular orasida O’rta Osiyoning 20-asr boshigacha bo’lgan tarixi, etnografiyasi, geografiyasi va madaniyatiga oid 594 jilddan iborat noyob entsiklopediya — “Turkiston to’plami”, A.L.Kun tomonidan tuzilgan 1200 dan ortiq noyob fotosuratlarni o’z ichiga olgan 4 qismli “Turkiston albomi”, Sh. Ibrohimov tuzgan “Taqvim” (1871), davriy nashrlar, “Ostrog Injili” (1581), “arifmetika” (1703), “9 nemis Injili” (1489), “Sharq kutubxonasi” (1697) va boshqalar mavjud. O’zbek adabiyotining yirik vakillari Cho’lpon, Fitrat, Abdulla Qodiriy, Usmon Nosir, G’afur G’ulom, Abdulla Qahhor va boshqalarning hayotligida ilk bor nashr etilgan asarlari kata ahamiyatga ega. Kutubxona har yili fondini butlashning turli manbalaridan o’rtacha 15-20 ming nusxa nashrlar oladi. Kutubxona respublikada nashr etiladigan asarlarning 2 nazorat nusxasini oladi. 2003 yildan xorijiy davriy nashrlar obunasi uchun (u xoh qog’ozda, xoh elektron ko’rinishida bo’lsin) valyuta mablag’i bilan ta’minlangan. 1956 yildan xalqaro kitob ayirboshlash ishlari, 30 mamlakat va 150 dan ortiq tashkilotlar bilan keng aloqalar yo’lga qo’yilgan. Jumladan, Germaniya (jahonning 125 nomdagi ilmiy jurnallariga obuna), AQSh (dissertasiya avtoreferatlari va boshqalarning elektron bazasidan foydalanish) kompaniyalari bilan aloqalar o’rnatilgan. Kutubxona mutaxassislari Xalqaro konferentsiya, seminarlarda ishtirok etadi, xorijda malaka oshiradi. Shuningdek, kutubxona muntazam uyushtiriladigan O’zbekistondagi Germaniya, AQSh, Shveytsariya, Rossiya, Ukraina, Xitoy, Yaponiya, Eron, Malayziya elchixonalari, xalqaro jamg’arma va tashkilotlar (AQSh elchixonasi axborot markazi, Jahon va Osiyo taraqqiyot banki vakolatxonalari va boshqalar) bilan faol hamkorlik qiladi. Bu aloqalar kutubxona fondini to’ldirish, turli anjumanlar o’tkazish, kitob ko’rgazmalari, chet tillarni o’rganish, malaka almashish, ma’rifiy ishlarda ishtirok etishda hamda kutubxonani texnika bilan jihozlash, nodir nashrlar va to’plamlarni saqlashda o’z samaralarini bermoqda. 1998 yildan kutubxonachilik jarayonlarini avtomatlashtirish, 1999 yildan Vatan va chet el nashrlariga yangi elektron katalog tuzishga kirishilgan. 2000 yilda O’zbekiston milliy kutubxonasining 130 yilligi keng nishonlandi. Kutubxona adabiyotlar targ’ibotining turli an’anaviy va noan’anaviy shakl va usullaridan unumli foydalanadi: kitobrasmli ko’rgazmalar, adabiy-badiiy kompozisiyalar, tasviriy san’at asarlari ko’rgazmalari va boshqalar tashkil qiladi. Yiliga 30 nomda metodik bibliografiya qo’llanmalari, ko’rsatkichlar, yangi adabiyotlar katalogi, yo’riqnoma qo’llanmalari (“Mustaqil O’zbekistonning muhim va unutilmas sanalari taqvimi”, “O’zbekiston Respublikasi madaniy hayoti ko’rinishi”, “Kutubxonachilik dunyosi”, “O’zbekiston madaniyati va san’ati”ga oid yangi adabiyotlar va boshqalar) va boshqalar nashr etadi. Ad.: Gosudarstvennaya biblioteka Uzbekistana imeni Alishera Navoi (1870-1970), T., 1977; Korniliysin A.I., Sudba knig. T., 1994; Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston milliy kutubxonasi (eslatma), T., 2003. Abdusalom Umarov.