Category: D harfi

DEKART OVALI — tekislikdagi yassi egri chiziq. R. Dekart o’zining “Geometriya” (1637) asarida bayon qilgan. Paskal chig’anog’i Dekart ovalining xususiy holidir. Dekart ovali optikada keng qo’llaniladi.

DEKART KOORDINATALAR TIZIMI — tekisli yoki fazodagi to’g’ri chiziq koordinatalar tizimi. R. Dekart kiritgan (1637). Bir nuqta (koordinatalar boshi) dan o’tadigan ikki Ox va Ou o’q (tekislikda) yoki uch Ox, … Read More

DEKART (Descartes) Rene (lotincha nomi — Karteziy; 1596.31.3, Lae, Turen — 1650.11.2, Stokgolm) — frantsuz faylasufi, matematigi, fizigi, fiziologi. Laflesh iezuit kollejida ta’lim oldi, yunon va lotin tillarini, matematika va … Read More

DEKARBOKSILLANISH – organil kislotalarning karboksil guruhidan yoki bu kislotalar tuzlarining karboksilat guruhlaridan SO2 ajralish reaktsiyasi. Dekarboksillanish, odatda, kislotalar yoki ishqorlar ishtirokida amalga oshadi. Masalan, natriy atsetatni natriy ishkrri ishtirokida qizdirilsa … Read More

DEKAN YASSITOG’LIGI (sanskritcha dakshina patxa — Janubiy mamlakat) — Hindiston yarim orolining kata (ichki) qismidagi yassitog’lik. Hindiston Respublikasi hududida, Narbada daryosidan Janubda. Maydoni 1 million kilometr kvadrat. O’rtacha balandligi g’arbida … Read More

DEKAN MADANIYATI – Hindistondagi ilk dehqonchilik yodgorliklari (miloddan avvalgi 2-ming yillik). Hind olimlari Dekan madaniyatini 3 arxeologik majmua (ahor, Jorva va Navdatoli) ga bo’lib o’rgangan. Majmualar topilmalardagi naqshlari xususiyatlari bilan … Read More

DEKAN (lotincha decanus — o’n boshi) — oliy o’quv yurtida fakultet rahbari. O’zbekistonda oliy o’quv yurti rektori buyrug’i bilan professor yoki tajribali dotsentlardan tayinlanadi. Dekan fakultetdagi o’quv, ta’lim-tarbiya va ilmiy … Read More

DEKADENTLIK (lotincha decsdentis — tanazzul) — 19-20-asrlarda Yevropa madaniyatidagi inqiroziy holatni umumiy tarzda ifoda etgan nom. Tanazzulga yuz tutishlik, umidsizlik kayfiyati, hayotdan bezishlik, yolg’izlanib qolganlik kabi hissiyotlarda o’z aksini topgan. … Read More

DEKADA (Yunoncha dekas — o’nlik) — 1) o’n kunlik vaqt. Qadimgi Misrda vaqt o’lchov birligi. Frantsiyada 18-asr oxirida frantsuz burjua inqilobi davrida hafta o’rnida qo’llanilgan; 2) fizikada — chastota intervali … Read More

DEKABR QUROLLI QO’ZG’OLONLARI (1905) — Rossiyada 1905-07 yillar inqilobi davrida Rossiyaning bir qator shaharlari (Moskva, Krasnoyarsk, Novorossiysk, Sormovo, Kronshtadt, Chita, Motovilixa va boshqalar) da podsho huku-matiga qarshi ko’tarilgan chiqishlar. Podsho … Read More