Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalar

Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalar — patogen mikroorganizmlar yoki ularning toksinlari tushgan oziq-ovqatlarni iste’mol qilganda yuzaga keladigan o’tkir kasalliklar guruhi. Iste’mol maxsulotlariga turli kimyoviy moddalar, qishloq xo’jaligida ishlatiladigan har xil o’g’itlar, defoliantlar tushgan ovqat, suv, ho’l meva, sabzavotlar, qo’ziqorinning ayrim zaharli turlari bilmay eyilganda ro’y beradigan ovqatdan zaharlanish bundan mustasno. Ko’p hollarda Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalar zararlangan go’sht, baliq, tuxum, sut mahsulotlari, sabzavotlardan tayyorlanadigan salatlarni eganda ro’y beradi. Yetarli darajada sterillanmasdan tayyorlangan konservalar ham Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalarga sabab bo’ladi. Oziq-ovqatlarga patogen mikroorganizmlar turli yo’llar bilan tushishi mumkin. Infektsiya bilan zararlangan mahsulotlardan ovqat tayyorlash, idish-tovoqlarni yaxshilab yuvmaslik, salat tayyorlayotganda gigiena qoidalariga rioya qilmaslik, oziq-ovqatlar yoki ularning xom ashyolarini noto’g’ri saqlash Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalar yuzaga kelishiga imkon beradi. Infektsiyaning asosiy manbai kasal yoki patogen mikrob tashuvchi odam, hayvon va qushlar, shuningdek, infektsiyaning mexanik tashuvchilari (pashsha, suvarak, kemiruvchilar va boshqalar) hisoblanadi. Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalarni ko’pincha salmonella, shigella, ichak tayoqchasi, stafilokokk, proteya, klostridiya, xelikobak-teriyalar va hokazolar qo’zg’atadi. Masalan, sutga hayvonlardan, asosan, sil mikobakteriyalari, salmonellalar, brusellalar, patogen stafilokokk va streptokokklar tushadi. Sutni tashish, quyish, qayta ishlash, maxsulot tayyorlash davrida xizmatchilar orasidagi kasal yoki mikrob tashuvchilardan ham patogen bakteriyalar tushishi mumkin. Go’shtning patogen va shartli-patogen mikroblar bilan ifloslanishi hayvon va qushlarning kasallanishi hisobiga, ular so’yilganda, terisi shilinganda, go’sht mahsulotlarini tashish va saqlash jarayonlarida yuzaga kelishi mumkin. Baliq tarkibida qorin tifi salmonellalari, ichburug’shigellalari, botulizm qo’zg’atuvchilari va vabo vibrionlari uzoq vaqt saqlanib qoladi. Meva va poliz mahsulotlarida, asosan, tuproqning patogen mikroflorasi (shigella, salmonella, vabo vibrioni, ichak tayoqchasi, botulizm qo’zg’atuvchisi, zamburug’lar va boshqalar)ni uchratish mumkin. Ko’pincha go’sht, baliq, meva va poliz mahsulotlari konservalarida botulism qo’zg’atuvchisi saqlanib qoladi, chunki bu anaerob mikroorganizm bo’lgani uchun konserva ichida ularga optimal sharoit vujudga keladi. Tuxum tarkibida ko’pincha salmonellalar, zamburug’lar, aktinomisetlar, stafilokokklar uchraydi. Non mahsulotlarida, asosan, pathogen zamburug’lar va bakteriyalarni toppish mumkin. Masalliklar va ovqatlar (masalan, norin, somsa, qiyma va boshqalar) issiq joyda saqlanganda, ularda mikroblar tez ko’payadi. Masalan, yangi tayyorlangan qiymaga bir necha bakteriya tushgan bo’lsa, bir kunda ular soni bir necha mingga yetadi. Shuning uchun, qiyma va boshqa shunga o’xshash tez buziladigan masalliqlarni faqat sovuq joyda (muzlatkichlarda, qishda isitilmaydigan xonalarda) qisqa vaqt saqlash mumkin. O’ta yuqori haroratda mikroorganizmlar nobud bo’ladi, shuning uchun ovqat pishirganda qovurish yoki qaynatish muddatini kamaytirmaslik lozim. Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalarning yana bir xili konservalarda uchraydigan botulizm qo’zg’atuvchisi bo’lib, zaharlanish aksari termik ishlov berish qoidalariga to’liq amal qilmay tayyorlangan konservalar iste’mol qilinganda ro’y beradi. Bu bakteriyalar qat’iy anaeroblar bo’lgani uchun konserva ichida tez ko’payadi va o’ta zaharli 2 xil ekzotoksin (neyrotoksin va gemolizin) ishlab chiqaradi. Bu toksinlar Markaziy nerv sistemasi, muskullar va yurak-tomir faoliyatiga ta’sir etadi. Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalar o’tkir gastroenterit tarzida kechadi. Toksikoinfektsiyalarning yuzaga kelishi va rivojlanishi me’da-ichak sistemasiga ovqat bilan tushgan patogen mikroorganizmlar miqdori, turi va organizmning reaktivligiga bog’liq. Organizmning zaharlanish alomatlari organizmga mikrob tushganidan so’ng bir necha soat o’tgach boshlanadi: bemor o’zini noxush his qiladi, ko’ngli aynib, qusadi, ichi ketadi, korni og’riydi, ko’pincha harorati 38— 39° ga ko’tariladi. Bu belgilar boshlanganda zudlik bilan vrachga murojaat kilish lozim. Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalarning oldini olish uchun ovqat tayyorlash va saqlashda sanitariya-gigiena qoidalariga qat’iy amal qilish, oshxona va idish-tovoqlarni doimo toza tutish, mexanik tashuvchilarga qarshi kurashish lozim. Veterinariya va sanitariya-epidemiologiya nazorati xodimlari hayvonlarning sog’lig’ini, go’sht va baliq, poliz mahsulotlarini laboratoriya tekshiruvidan o’tkazilishini doimo nazorat qilishlari shart. Go’sht va baliq kombinati, oshxona xizmatchilari va tibbiyot xodimlari bakteriya tashuvchilarni aniqlash va ularni davolash uchun muntazam tibbiy ko’rikdan o’tib turishlari kerak. Aholi o’rtasida sanitariya maorifi ishlari olib borish Ovqatdan bo’ladigan toksikoinfektsiyalar va intoksikasiyalarning oldini olishda muhim tadbir hisoblanadi. Muhsim Zokirov.