Smit (Smith) Adam

Smit (Smith) Adam (1723.5.6, Kerkoldi, Shotlandiya — 1790.17.7, Edinburg) — shotlandiyalik ingliz iqtisodchisi, klassik siyosiy iqtisod maktabining taniqli vakili. Glazgo va Oksford un-tlarida o’qigan. Glazgo un- tida prof. (1751-63). 1778 y.da Edin- burgda bojxona komissari, 1787 y.da Glazgo un-ti rektori. 1759 y.da bosi- lib chiqqan “axloqiy hissiyotlar naza- riyasi” kitobi axloq, xulq qoidalariga bag’ishlangan. 1776 y.da eng asosiy iqtisodiy asari “xalqlar boyligi- ning tabiati va sabablari to’g’risida tadqiqot” nashr etiddi. Asar 5 kitob- dan iborat. Asardao’shadavrdagi mav- jud bo’lgan jami iqtisodiy qarashlar yagona tartibga keltirildi, siyosiy ik- tisod fani iqtisodiy bilimlar ti- zimiga aylandi. S. fikricha, har bir odam xo’jalik faoliyatida dastlab o’z shaxsiy manfaatini ko’zda tutadi, ammo bu holatda ham ko’p holatlardagi kabi, “ko’rinmas qo’l” uni boshqa maqsad sari yo’naltiradi. “Ko’rinmas qo’l” — bu ob’- ektiv iqtisodiy qonunlarning stixiyali harakati. S. foyda (manfaat) ketidan quvish va raqobatni butun jamiyatga naf keltiruvchi faoliyat deb qaraydi. S qarashlarida kapitalistam jamiyat tabi – iy tuzum; jamiyat 3 sinfga: kapitalist, ishchi va er egalariga ajratiladi. Har bir sinf i.ch. omillari (kapital, mehnat, er) va daromad (foyda, ish haqi, renta) ga ega bo’lib, ular o’rtasida hech qanday qaramaqarshilik yo’q deb izoxlanadi. S. qiymatning mehnat nazariyasini yanada rivojlantirib jamiyat (xalq) boyli- gi i.ch. jarayonidagina mehnat tufayli paydo bo’ladi, iqtisodiy rivojlanish (progress)ning muhim omili mehnat taqsimotidir, degan xulosaga keladi. S. nuqtai nazariga ko’ra, xalqlarning boyligi jamiyatda unumli mehnat b-n band bo’lgan aholi hissasi va mehnat unumdorligi darajasi b-n belgilana- Di. S. daromad va ish haqi masalalari- ni chuqur tadqiq etadi. Har bir sinf o’zining asosiy daromadini: ishchilar ish haqi, kapitalistlar foyda, er egala- ri esa renta oladilar. S. ish haqi tirik- chilik minimumidan ancha ortiq bo’lishi, bolalar hayoti va tarbiyasiga oid xara- jatlar ham hisobga olinishi, ish haqi milliy boylik o’sishiga bevosita bo- Glik bo’lishi kerak degan fikrni olg’a suradi. U fanga asosiy (S) va aylanma kapital (V) tushunchalarini kiritgan. S. iqtisodiyotda davlatning o’rni masa- lasiga katta e’tibor beradi. S. xalqaro erkin tashqi savdo eksport va import xarajatlari afzalligi tufayli amalga oshadi deb hisoblangan (“mutlaq afzal- lik tamoyili”). S.ning ta’limoti keyingi iqtisodiy tafakkur rivojiga katta ta’sir ko’rsatdi (asosiy asari olim hayotligi davrida 5 marta qayta nashr etilgan). S.ning il- miy g’oyalari klassik siyosiy iqtisodning asosini tashkil etadi (q. Klassik siyosiy iqtisod maktablari). As: Issledovanie o prirode i prichi- nax bogatstva narodov. Per. s angl., M., 1962. Ad.: Razzoqov A. va b., Iqtisodiy ta’- limotlar tarixi, T., 2002. Abduxalil Razzoqov.