KONSTRUKTSION MATERIALLAR
KONSTRUKTSION MATERIALLAR — kuch qabul qiladigan, nagro’zka tu-shadigan, konstruktsiya detallari tay- yorlanadigan, fizik, mexaniq va kimyoviy xossalari yaxshi bo’ladigan materiallar. Metall, metallmas va kompozision, kuy- mabop xillari bor. Metall K. m. ichi- da po’lat eng keng tarqalgan; bo’lardan tashqari cho’yan, alyuminiy qotishmalari, berilliy qotishmalari, volfram qotishmalari, magniy qotishmalari, ti- tan qotishmalari, xrom qotishmalari va b. ham K.m.ga taalluqli. Texnolo- gik alomatlari bo’yicha, deformasiya- lab (prokatlab, presslab, shtamplab) olinadigan, quyib, payvandlab, pishi- rib, elimlab tayyorlanadigan materi- allarga; ishlatilish sharoitiga ko’ra, normal, past va yuqori t-ralarda ish- latiladigan (olovbardosh qotishmalar, olovbardosh beton) materiallarga; strukturasiga ko’ra, ferritli, auste- nitli po’latlar; mustahkamlash turiga ko’ra, toblanadigan, yaxshilanadigan, dispersli-mustahkamlanadigan (qiyin eriydigan dispers zarrali), eskirti- riladigan, mustahkamlik ko’rsatkichi bo’yicha (mustahkamligi yuqori po’lat va cho’yanlar) turlarga bo’linadi. K.m.ning mexaniq xossalari (konstruktsiya- si mustahkamligi, o’tga chidamliligi, qovushoqligi, olovbardoshligi, korro- ziyaga chidamliligi va b.) ularning sifat ko’rsatkichlarini belgilaydi. Metall K. m. ga termik ishlov berib, ularning PLA- stikligi oshiriladi. Katta nagruzkada ishlaydigan detallar qayta eritilgan po’latlardan tayyorlanadi. Mashinasoz- likda tirsakli val, tishli g’ildiraklar va 1200° gacha t-Rada ishlovchi detallar tayyorlashda cho’yan keng qo’llaniladi. Ni- Kelli va kobaltli krtishmalar 1000— 1100° gacha t-Rada mustahkamligini saqlaydi; ular aviasiya va raketa DVI- gatellari tayyorlashda, alyuminiy qotishmalari (mustahkamligi 550-750 Mn/m2) samolyot, vertolyot, raketa korpus- larini tayyorlashda qo’llaniladi. Titan krtishmalarining mustahkamligi 1600 Mn/m2 dan ortiq bo’lib, kompressor, aviasiya dvigatellari, tibbiyot asbobla- ri yasashda ishlatiladi. Metallmas K. m. ga beton, o’tga chidam- li materiallar, plastmassalar, shisha, sopol, rezina va yog’och materiallar kira- Di. Ular samolyotsozlik, raketasozlik, mashinasozlik, radiotexnika va kema- sozlikda qo’llaniladi. Kompozisiey K. m.: ip, sim, ipsimon kristallar, qiyin eriydigan birikma va b.