METALLAR TEXNOLOGIYASI

METALLAR TEXNOLOGIYASI – metallarni olish, ulardan turli de- tal va buyumlar tayyorlash usullarini o’rganadigan fan; bunday usullar maj- mui. M.t. tarixi juda qadim zamonlarga borib taqaladi. Tosh qurollar yasashdan metall qurollarhyasashga o’tilishi inso- niyat tarixida muxim ahamiyat kasb etdi. Arxeologik kuzachishlar shundan dalo- lat beradiki, odamh|etall qurol yasash- da dastlab misdan fddalangan (cho’kich, xanjar, ixcham bolta, k^yza va 19274-28 y.larda V. Pauli va A. Zom- merfelid metallarning paramagnit ki- rituvchanlik “anomaliyasi” va issiqlik sigimini elektron nazariya asosida/ gushuntirdi, 1930 y.da esa L. Landau me- tallardagi diamagnetizm o’q-yoy uchlari neolit davrida, ya’tg”hodisasini asos- lab berdi. mil. AV. 4-3 ming yillikda yasalgan). Ibtidoiy odam dastlab tabiiy misni eritish, quyish va uni bolg’alab har xil shakl berish, misni sovuqlayin ishlash usullarini bilgan. Inson asta-sekin tarkibida boshka metallar bo’lgan ruda- larni kulolchilik o’choqlarida eritib, metallar olishning yangi-yangi usulla- rini bilib oldi. 6-a. ga kelib metal eritish o’chog’i (Gorn), 16-a.da domna pechi, 19-a.da marten’pechi, 20-a.da elektr me- Tall eritish pechlari paydo bo’ldi, me- tallga ishlov berish usullari ham asta- sekin takomillashib bordi (bosqonlar, pres-slar, metall kesish va qirqish sta-noklari paydo bo’ldi). O’zbekiston hududida mil. AV. 3 ming yillik oxir – laridan sof misni eritib, quyib, bol- galab, asosan, bezak buyumlar yasashgan, asta-sekin qalay, kumush, oltin va b. rudali metallarni eritish, quyish va qizdirib ishlash usullari o’rganib olin- gan; ayniqsa, zargarlik, qurol-aslaha yasash rivojlangan. Hozir ham temir- chilik ustaxonalarida puflama metal eritish o’choqlari (gornlar) va qo’lda bolg’alash usullari saqlanib qolgan (q. Metallurgiya, Metallshunoslik). M.t.ning asosiy bo’limlari: quymachilik, metallarni bosim b-n ish- lash, payvandlash, kesib ishlash as OS lari va metallmae m ater iall ar D an mashinasozlik DV i gatell arini ishlab chiqarish asoslari (q. Metallarni ish- lash, Metallshunoslik). M. t. fizika, kimyo va b. fanlarga asoslanadi.