Risqulov Turor

Risqulov Turor [1894. 14(26)12, Yettisuv (hozirgi Olmaota) viloyati Verniy uezdi Sharqiy To’rg’ay bo’lisi (volosti) — 1938.10.2, Moskva] — davlat va jamoat arbobi. Merke shahridagi rus-tuzem maktabi (1910) va Pishpek (hozirgi Bishkek)dagi xo’jalik maktabini tugatgan (1914). Turkistonda podsho Rossiyasiga qarshi 1916 yilda ko’tarilgan milliy ozodlik harakatida qatnashgan. Toshkentdagi o’qituvchilar seminariyasida o’qigan (1916-17). Qozoq (qirg’iz) yoshlarining inqilobiy tashkilotini tuzishda ishtirok etgan (1917 yil yozi). Turkiston ASSR sog’liqni saqlash shq komissari (1918— 19), Turkiston Kompartiyasi musulmonlar byurosi raisi (191920), Turkiston ASSR MIK raisining 1-o’rinbosari (1919 yil oktabrdan), raisi (1920). Risqulov Moskvaga chaqirib olinib, unga RSFSR Milliy ishlar xalq komissarligining 2-o’rinbosari, komissarlikning Ozarbayjondagi Muxtor vakili lavozimlari (1920 yil avgust — 1922 yil iyul) berildi. Keyin o’z yurtiga qaytarildi va u Turkiston ASSR Xalq Komissarlari soveti raisi vazifasida ishlay boshlasi (1922 yil sentabr — 1924 yil yanvar). 1924— 25 yillarda u yana Moskvaga chaqirib olindi, Komintern (Kommunistik internatsional) ijroiya qo’mitasida faoliyat ko’rsatdi (O’rta Sharq bo’limi prining yordamchisi, Mongoliyada… favqulodda vakil). So’ng VKP (b) Qozog’iston o’lka komitetiga yuborilib, «Enbekshi kazax» gazeta mas’ul muharriri qilib tayinlandi (1926 yil 10 apreldan). RSFSR XKS raisining o’rinbosari (192637). Risqulov tarix, iqtisod, siyosat, jurnalistika sohasida o’zbek, qozoq, rus tillarida asarlar yozdi. «Yettisuv masalalari» (Toshkent, 1923), «inqilob va Turkistonning tub aholisi» (1917-19) (Toshkent, 1925, 1-qism), «O’rta Osiyo dolisining 1916 yil qo’zg’oloni» (Qizil O’rda, 1927), «Qozog’iston» (Moskva-Leningrad, 1927), «Qirg’iziston» (Moskva-Leningrad, 1929), «Turksib» (1930) kabi kitoblari shular jumlasidandir. Risqulov 1937 yil 21 mayda hibsga olingan. Turkistondagi «Ittihodi taraqqiy» millatchilik tashkilotiga aloqadorlik va «panturkizm»da ayblanib, 1938 yil otishga hukm qilingan. 1956 yil oqlandi. SSSR parchalangach, Risqulovning ilmiy merosi Turkiston xalqlariga qaytarildi. Uch jildli asarlari Olmaotada rus tilida chop etildi. Tavalludining 100 yilligi keng nishonlandi (1994). Ad.h Musbyuro RKP(b) v Turkestane. 1, 2 i Zturkestanskie kraevie konferentsii RKP 1919-20 gg. s vvedeniem tov. Riskulova, T., 1922; O’zbekistonning yangi tarixi, 2-kitob [O’zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida], T., 2000; Rajabov K,., Haydarov M., Turkiston tarixi (1917-24), T., 2002.