Turob to’la

Turob to’la (taxallusi; familiyasi To’laxo’jaev, 1918.24.12 hoz. Janubiy Qozog’iston viloyatining Turbat qishlog’i — 1990.20.4, Toshkent) — shoir, dramaturg va kinodramaturg. O’zbekiston xalq shoiri (1988). O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan san’at arbobi (1967). Toshkent teatr bilim yurtida (1934— 38), Toshkent ped. intining til va adabiyot ftida (1938-41) o’qigan. «Yosh leninchi» gaz.da adabiy xodim (1935— 41), O’zbekiston Davlat radioeshittirish qo’mitasida muharrir va diktor (1935-48), «qizil O’zbekiston» gaz. tahririyatida adabiy kotib (1948-49), partiya idoralarida instruktor (1949-51), O’zbekiston Davlat nashriyotida muharrir (1953— 57), «O’zbekfilm» kinostudiyasida stsenariy bo’limi boshlig’i (1957 — 62), Kinochilar uyushmasida kotib (1962-67), Madaniyat vazirligi qoshidagi san’at ishlari boshkarmasida boshliq (1967- 76), Hamza teatrida direktor (1977-79), Yozuvchilar uyushmasi Toshkent viloyat bo’limi va adabiyotni targ’ib etish markazida rahbar (1980-90). Dastlabki «She’rlar» to’plami 1939 y.da nashr etilgan. Shundan keyin shoirning «Shodligim» (1941), «tabassum» (1944), «baxt tongotari» (1948), «muborakbod» (1949), «Bolalar dostoni» (1950), «Qanotlan, qo’shiqlarim» (1955), «tanlangan asarlar» (1958), «Oromijon» (1961), «Gulyor» (1968), «Oftob nayzada» (1974) singari she’r, qo’shiq va dostonlardan iborat to’plamlari e’lon qilingan. T. T. ning she’riy ijodi lirik she’r, qo’shiq, ballada va dostonlardan iborat. Asosan, qo’shiq janrida samarali ijod qilgan («hayo bilan». «Sumbula», «Ko’chalar», «do’ppi tikdim», «sartarosh qo’shig’i» va b.). T. T. «Hamiyat» (1948), «Shaxlo», «zamon hukmi» (1968), «suyuk momo» (1975), «Tramvayda topilgan daftar» (1978) singari dostonlarida mehnatsevar zamondoshlari hayotiga murojaat etish bilan birga tarixiy o’tmish saxifalarini ham varaqlash va moziyda ro’y bergan muhim voqealarga hoz. davr nigoxi bilan qarashga intilgan. «Qizbuloq» (1968), «quvvai qahqaha» (1969) va b. pesalar yozgan. 1969— 70 y.larda F. Shillerning «Mariya Styuart» tragediyasini o’zbek tiliga tarjima qilgach, mashhur o’zbek shoirasining fojiali hayotiga bag’ishlangan «quvvai qahqaha» dramasini qayta ishlab, uni «Nodirabegim» nomi bilan sahnaga olib chiqqan (Hamza, Mukimiy va b. teatrlarda qo’yilgan). T.T. ayni paytda o’zbek va qardosh xalqlar adabiyotidagi sara asarlarning sahna variantini yaratish maqsadida Ch. Aytmatovning «Momo er» qissasi asosida shu nomdagi musiqali drama, Oybekning «qutlug’qon» romani asosida «zulmatdan ziyo» opera librettosini, Hamid Olimjonning «Oygul va Baxtiyor» dostoni asosida shu nomdagi she’riy drama (1979)ni, «Malikai ayyor» o’zbek xalq dostoni asosida shu nomdagi opera librettosi (1987)ni yaratgan. G’.Zafariyning 20-y.larda respublika teatrlari sahnalarida katta muvaffaqiyat bilan o’ynalgan «Xalima» musiqali dramasini qayta tiklab, Muqimiy teatrida sahnalashtirgan. Bulardan tashqari, o’zbek xalq ertaklari asosida yaratilgan «Samarkand afsonasi» baleti librettosi g’am bor. «Maftuningman» (1958), «Furkat» (M. Melkumov bilan hamkorlikda, 1960) kinofilmlari va «Shashmaqom» videofilmi stsenariysi muallifi. T.T. o’ziga zamondosh bo’lgan o’zbek adabiyoti va san’ati arboblari hakida qator adabiy portret, ocherk va xotiralar yozgan («nafosat», 1967; «Kamalak» 1972). U. Shekspirning «qiyiq kizning quyulishi» komediyasi, A.S.Pushkin, M.Yu.Lermontov, N.A. Nekrasov, T. Shevchenko, A. Tukay, S. Muqonov asarlarini o’zbek tiliga tarjima kilgan. As: asarlar [3 j.li], 1—3j.lar,T., 1978— 80; etti zog’ora, T., 1981. Ad.: Aliev M., Turob Tula, T., 1969; Mo’minova D., Davrimiz qo’shiklari, T., 1977.