Sodda gap

Sodda gap — o’z tarkibida bir- gina predikativ birlikka ega bo’lgan, ma’lum fikr ifodalay oladigan, gram- matik va intonasion jihatdan shak- llangan sintaktik birlik (Sen kos- monavt bo’lmoqchimisan? Tog’tepasida to’planayotgan bulutlar tushga borib quyuqlasha boshlaydi. Men sizga mashq cha- lib beray). S. g. bir predikativ aloqani namoyon qiluvchi sodda birlik sifatida ikki yoki undan ortiq sodda predika- TIV birliklarning qo’shilmasidan ibo- rat bo’lgan qo’shma gapga qaramaqarshi qo’yiladi. S.g.ning asosiy tavsiflari quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin: uning muayyan so’z shakllari (ran predi- kativ asosining tarkibiy qismlari) orqali shakllanuvchi sintaktik struk- turasi va mazkur tarkibiy qismlarning o’zaro munosabati; uning semantik struk- turasi; so’z tartibi va ohang; ran predi- kativ asosining tarkibiy qismlari yoki predikativ asosning kengaytiruvchilari hisoblangan gap bo’laklari. S.g. tuzilish asosining miqdoriga ko’ra, 2 turli bo’ladi; ikki tarkibli ran, bir tarkibli ran. Ikki tarkibli gapning predikativ asosi ega va kesim bo’laklaridan iborat bo’ladi (salqin shamollargina qizning sochlari b-n o’ynashadi. Ko’kda tanho oy kezmoqda). Bir tarkibli gapning predikativ asosi ega yoki kesimga ega bo’ladi. O’zbek tili- da bir tarkibli gaplarning quyidagi turlari bor: shaxsi aniq ran (shu yorug’ yo’lda sizga zo’r baxtlar tilayman); shax- si noma’lum ran (jo’jani kuzda sanay- dilar); shaxsi umumlashgan ran (dehqon bo’lsang shudgor qil, mulla bo’lsang ta- kror qil); shaxssiz ran (to’rtbesh kundan keyin terimga tushiladi); atov ran yoki nomlovchi ran (ana sovuq, mana qor! Mana O’sarjonning bolasi … Samarqand. Regi- ston maydoni…). S.g. yig’iq yoki yoyiq bo’lishi mumkin. Yig’iq S.g. bosh bo’laklardangina, ya’ni birgina predikativ sintagmadangi- na iborat bo’ladi (ish boshlandi. Ular kelishyapti); yoyiq S.g. bosh va ikkinchi darajali bo’laklardan tashkil topadi, ya’ni uning tarkibida predikativ sin- tagma b-n birga boshqa sintagmalar ham bo’ladi (Nizomjon opasining gaplarini chin yurakdan eshitib o’tirardi). Ad:. O’zbek tili grammatikasi. 2j., Sintaksis, T., 1976. Azim Hojiev.