Shashka

Shashka (Arabcha — naqsh tosh; inglizcha draught — reja) — sport turi. O’yindan maqsad raqib donalarini tugatish yoki ularni yura olmaydigan holatga tushirish. Ikki xil (oq va qora) rangdan teng katakli taxta (sath)da ikki xil rangdagi donalarda o’ynaladi. Shashkaning taxtadagi kataklar, donalar soni va o’yin qoidalariga qarab turli xillari bor. Ular ichida eng keng tarqalgani rus, ingliz, nemis, ispan Shashkasi (64 xonali taxta, 12 tadan dona), xalqaro Shashka (100 katakli taxta, 20 tadan dona), Kanada Shashkasi (144 xonali taxta, 30 tadan dona) dir. Shashkada donalar diagonal bo’yicha qora kataklar bo’ylab oldinga bir katak suriladi. Rakib donalarini oldinga va orqaga urish mumkin. Gorizontal so’nggi qatoriga chiqqan dona damka hisoblanadi. Damka taxta bo’ylab istalgan masofaga yura oladi. Shashka miloddan avvalgi 2700 yilda Misrda ma’lum bo’lgan. qadimiy Rim va Yunonistonda ham Shashkaga oid ma’lumotlar saqlanib qolgan. Yunon mutafakkirlari Gomer va Platon o’z asarlarida Shashkaga o’rin berishgan. Gerodotning yozishicha, Lidiya Shohligida ekin bitmay ocharchilik bo’lganda, odamlar Shashka o’ynab ochlik azobini unutganlar. Aleksandr (Iskandar) Maqduniy va Rim imperiyasi davrida Shashka Yevropa, Osiyo va Afrikaning boshqa davlatlariga tarqalgan. Shashka to’g’risidagi ilk kitob 15-asrda Ispaniyada yozilgan. 18-asrda Buyuk Britaniyada chop etilgan kitoblarda Shashka haqida keng ma’lumotlar berilgan. 19-asrdan Yevropa mamlakatlarida Shashka musobaqalari o’tkazila boshlandi. 1894 yildan xalqaro Shashka bo’yicha erkaklar (1974 yildan ayollar) o’rtasida jahon chempionati uyushtiriladi. 1947 yilda Jahon Shashka federatsiyasi (FMJD) tuzildi. Unga 52 ta davlat (O’zbekiston 1993 yildan) a’zo (2004). 1985 yildan 64 katakli Shashka bo’yicha jahon chempionati tashkil qilindi. Xalqaro Shashka bo’yicha 1986 yildan Olimpiada, 2001 yildan jahon kubogi musobaqalari o’tkaziladi. O’zbekistonda Shashka qadimdan o’ynalgan. 64 katakli Shashka bo’yicha 1934 yildan erkaklar (1936 yildan ayollar) o’rtasida, xalqaro Shashka boyiicha 1954 yildan erkaklar (1971 yildan ayollar) o’rtasida O’zbekiston chempionati o’tkazib kelinadi. Shuningdek, turli toifadagi musobaqalar uyushtiriladi. Sharifjon Yoqubov, Sergey Davidov, Sergey Gulyaev, Ozoda Ahmedova, Karima Mirzaeva, Zaynab Safina kabi Shashkachilar bu o’yinning ommalashishiga hissa qo’shishdi. Nikolay Mishchanskiy Olimpiada (1986) va Osiyo chempionati (1993) ning oltin, jahon chempionatining kumush (1996) va bronza (2000) medallari bilan takdirlangan. Markiel Fozilov ikki bor jahon chempionatida g’olib chiqqan (1992, 2000). Alisher Ortiqov Osiyo chempionatining oltin, Madina Bahronova bronza medaliga sazovor bo’lgan (2002). Shashka musobaqalarida ko’rsatgan yuqori natijalari uchun N.Mishchanskiy, M.Fozilov, A.Ortiqovga xalqaro grossmeyster, Abduqodir Toshtemirovga grossmeyster unvoni berilgan. Hozirgi vaqtda Toshkent, Samarqand, Andijon, Farg’ona, Sirdaryo viloyatlaridagi bolalaro’smirlar sport maktablarida Shashka bo’limlari faoliyat ko’rsatyapti. Respublikadagi 65 ta Shashka bo’limi va to’taraklarida 27 murabbiy qo’l ostida 874 kishi (229 tasi ayol) Shashka bilan shug’ullanadi. Ulardan 245 nafari Shashka darajasi va unvonlariga ega (2003). Ad.: Boruxov S, Xeyf L., Shashka sirlari, T., 1967.