Husaynxon Niyoziy

Husaynxon Niyoziy (taxallusi; asl familiyasi Niyozov) (1895, Andijon — 1947.29.4, Magadan) — o’qituvchi, ratsionalizator, shoir. Eski maktab va madrasada tahsil olgan (1905— 17). Fizikaga qiziqib, sirka, mis va rux plastinkalaridan galvanik batareyalar yasab, elektr qo’ng’iroqlari va chiroqlarini ishga solgan. Galvanik elementlar tuzish va mushaklar yasab, olov bilan o’ynash havasi uning amaliy kimyo bilan ham shug’ullanishiga sababchi bo’lgan. 1916 yildan Andijondagi maktablar va qisqa muddatli ta’lim-tarbiya kurslarida fizika va tabiiyot fanlaridan dars bergan (1917-23). 1923 yil oxirida Toshkentga ko’chib kelib, Markaziy tabiiyot laboratoriyaning fizika kabineti rahbari (1924-35), muzofot pedagogika texnikumi (1925 — 26), o’lka xotin-qizlar bilim yurti (1926— 30), Narimonov nomidagi ta’lim va tarbiya texnikumi (1928) hamda sanoat pedagogika texnikumida (1930-32) fizika o’qituvchisi bo’lib ishlagan. Toshkent xotin-qizlar pedagogika texnikumi, kechki ta’lim-tarbiya instituti va Pokrovskiy nomidagi kechki ishchilar fakultetining asos guruhlarida fizika va kimyo fanlaridan dars bergan (1932— 36). “Hikmat va kimyo darsligi” (1922), “Kimyo darsligi” (1926), “Fizikadan boshlang’ich musohabalar” (1927), “kimyo” (1929), “Fizika terminlari” (1931) darslik va o’quv qo’llanmalari muallifi (“tuproq va o’g’it”, “Fizika lug’ati” kitoblari qo’lyozma holida bo’lib, e’lon qilinmay qolgan). Husaynxon Niyoziy o’zbek mumtoz shoirlariga ergashib, g’azallar yozgan. Uning erksevarlik va vatanparvarlik ruhidagi ashulasi Andijondagi “milliy ittihodchilar”ning madhiyasi bo’lgan. Husaynxon Niyoziy 1919 yilda Andijonda tuzilgan “Milliy Ittihod” tashkilotiga a’zo bo’lib kirgan, keyin esa tashkilotga rahbar bo’lib qolgan. Tashkilot 1922 yilda tor-mor etilgach, Husaynxon Niyoziy tashkilotning boshqa faollari bilan birga 1923 yilda qamoqqa olingan va sovet davlatiga qarshi amaliy harakat olib bormaganligi sababli 10 oydan keyin ozod etilgan. Ammo Husaynxon Niyoziy 1938 yil 8 avgustda o’sha “ayblar”i uchun yana qamoqqa olinib, oliy jazoga hukm qilingan. Mahbusning o’lim kamerasidan afv so’rab yozgan arizasiga 1942 yil 31 yanvarda rad javobi berilgan. Biroq, keyinchalik mahbus jazo muddatini o’tash uchun Magadandagi lagerlardan biriga yuborilgan va o’sha yerda vafot etgan. Ad.: Husaynxon Niyoziy — xalq Professori, T., 2001; Shamsutdinov R., Istiqlol yo’lida shahid ketganlar, T., 2001. Naim Karimov.