Navoiy

Navoiy — Navoiy viloyatidagi shahar (1958 yildan). Viloyatning ma’muriy, iqtisodiy va madaniy markazi. O’zbekistonning Janubi-g’arbida, Zarafshon daryosi vodiysida, viloyatning Sharqiy chekkasida, 347 metr balandlikda. Temir yo’l stantsiyasi. Avtotransport yo’llarining muhim tuguni, Toshkentdan 509 kilometr. Iqlimi kontinental, yillik o’rtacha temperatura 15 gradus, iyulniki 28,3°, yanvarniki 0,4°. Maydoni 60 km2. Navoiy tarkibida Karmana tumani bor. Aholisi 145,5 ming kishi (2003; 1995 yil-112,7 ming; 1974 yil-80 ming; 1960 yil-20 ming kishi). Navoiy Zarafshon vodiysidagi tez o’sayotgan, yosh industrial shahar, buyuk o’zbek shoiri Alisher Navoiy nomiga qo’yilgan. Zarafshon daryosining yaqinligi, yirik qishloq xo’jaligi hududning markazida joylashganligi, transport bilan yaxshi ta’minlanganligi shaharning tez o’sish omili bo’ldi. Navoiy O’rta Osiyoda yirik elektr energiya va kimyo sanoati markaziga aylandi. Navoiyda 136 aktsiyadorlik jamiyati, 334 davlat korxonasi, 1103 xususiy korxona bor. Shaharda 21 yirik sanoat korxonasi mavjud. Viloyat sanoat korxonalari yalpi maxsulotining ko’p qismi Navoiyda ishlab chiqariladi. Shahar sanoat tarmoqlarida elektr quvvati, mineral o’g’itlar, ip hamda ipak gazlamalar ishlab chiqarilmoqda. “Navoiy-azot” ishlab chiqarish birlashmasi, elektr-kimyo zavodi, Navoiy konchilik-metallurgiya, un, non kombinatlari, Navoiy issiqlik elektr stantsiyasi, “Qizilqumtsement” korxonasi, paxta tozalash, mashinasozlik, sut, ipak qurti zavodlari, “Sintepon” korxonasi, oziq-ovqat va mahalliy sanoat muassasalari bor. Sanoat, transport va qishloq xo’jalik texnikasini ta’mirlaydigan binolar, maishiy xizmat ko’rsatish kombinati hamda hunarmandchilik tarmoqlari ishlab turibdi. Shaharda xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikda qurilgan 18 dan ortiq qo’shma korxonalar faoliyat ko’rsatmoqda. Shulardan “Agama”, “Zerispark” korxonalari samarali ishlamoqda. Shahar orqali Uchquduq, Buxoro, Nukus shaharlariga boruvchi temir yo’l o’tgan. Navoiyda 20 ga yaqin yo’nalishda avtomobil transporti qatnaydi. Xalqaro aeroporti Navoiyni Toshkent orqali Respublika viloyatlari va 20 dan ortiq xorijiy davlatlar bilan o’zaro aloqalar o’rnatishda xizmat qiladi. Shahar Navoiy viloyat hokimiyati binosi hududida (qadimgi Karmanadya) Mir Sayd Bahrom maqbarasi (11-asr), Qosim Shayx xonaqosi (16-asr) va boshqa me’moriy yodgorliklar mavjud. Navoiy yirik ilm-ma’naviyat va ma’rifat markazlaridan. Bu yerda 2 oliy o’quv yurti (Navoiy davlat pedagogika instituti, Navoiy davlat konchilik instituti), akademik litsey, 25 umumiy ta’lim maktabi, 3 Mehribonlik uyi (shundan 2 tasi oilaviy), 6 kollej, 3 maxsus Internat-maktabi (shundan 1 tasi nogironlar uchun), biznes maktabi, 2 muzey (viloyat o’lkashunoslik muzeyi, uning Qosimshayx Azizon majmuasi filiali, 2 madaniyat saroyi, madaniyat va istirohat bog’lari, Yosh tomoshabinlar teatri, 8 jamoat kutubxonasi, stadion, suzish havzasi, 10 kasalxona, 5 poliklinika, Shoshilinch tibbiy yordam ko’rsatish markazi, 7 tibbiy dispanser faoliyat ko’rsatadi. 1958-60 yillarda shahar yagona bosh plan asosida issiq iqlim, milliy an’analarni hisobga olgan holda qurilgan. Me’mor va quruvchilardan bir guruhi davlat mukofotlariga sazovor bo’lishgan. Shahar ko’kalamzorlashtirilgan, favvora va suzish havzalari ko’p. Alisher Navoiy tavalludining 560-yilligi munosabati bilan Navoiyda Navoiy haykali o’rnatildi (2001). Zulxumor Abdieva, Ramazon Egamov.