Maykelson tajribasi

Maykelson tajribasi – er harakatining eruglik tezligiga ta’siri- ni aniklash maqsadida o’tkazilgan taj- riba. Bu tajriba nisbiylik nazariyasi yaratilishi umun asosiy eksperimeital omillardai biri bo’ldi. Uni A. A. May- Kelson amalga oshirgan. 19-a.da eruglik qo’zgalmas muqit “efir”la tarqaladi Pa erning harakat yo’nalishiga iisba- tan yoruglikning tarqalish yo’ialishi har xil bo’lganda uning tezligi xam turlicha bo’ladi, degan taxmin mavjud edi. Bu taxminni qal qilish maqsadida Maykelson o’zi ixtiro qilgan Inter- ferometr yorlamida tajiba o’tkazdi. In- tsrferometrning bitta elkasi v tezlik b-n harakatla-nuvchi erning orbital yo’nalishiga mos qilib joylashtiriladi. Eruglik manbai 0 dan chiqqan nurlar nur yo’nalishiga 45° joylashgan yarim tshaf- FOF plastinka 5 ga borali (raem) va bu plastinkadan nurnish bir qismi qaytib, ko’zgu 5, ga, bir qismi jca ko’zgu 5, ga tusha- Di. Ular nurni qaytaradi. Qaytgan nur- lar yana plaetinkaga tushadi: singan nur- larning bir qismi kuzatish naychasi (1,2) ga tushadi. Plastinkadan ko’zgulargacha bo’lgan masofa bir xil bo’lganligi sa- babli naycha (1, 2) ga bir xil geomstrik yo’l uzunligidagi nurlar tushadi. Agar yoruglik 55, va 55, yo’palishlarla har xil tezliklar b-n tarqalganila udi, nurlar o’rtasida yo’l farqi vujudga kelib, kuza- tish paychasining fokal tekisligila in- terferentsiya manzarasi paylo bo’larli. Butun qurilma 90° ga burilganda nur- larning yo’l farqi ishorasi o’zgarib, interferentsiya (kuchayish yoki kucheizla- nish) manzarasi biror masofa D=(2/D) (ir/c-) ga siljishi kerak eli. Bunda / — interferometr elkasining uzunligi, A. — yoruglik to’lqin uzunligi, s — na- kuumlagi yoruglik tezligi, v — erning efirga nisbatan tezligi. Pekin tajri- bala qurilmani 90° ga burganla manzara- ning bunlay siljishi kuzatilmaydi. Bu tajriba kup marta takrorlangan. Barcha xrllarda xam birdek natijaolimgan. Shunlay qilib, M. t. yoruglikning paku- umdan barcha yo’nalishlarla bir xil buli- shini isbotladi Pa “efir” leb nom olgan muhitning mavjudligini inkor etdi.