EFIOP YOZUVI

EFIOP YOZUVI — Janubiy arabiy konsonant (undosh harfli) alifbo asosida kelib chiqqan bo’g’inli yozuv. Har bir belgi S+u (unli + undosh) tarzidagi ochiq bo’g’inni ifodalaydi, unlining tabiatidan kelib chiqqan holda, qo’shimcha chiziqlar bilan farqlanuvchi 7 variantga ega: qisqa a, cho’ziq y, 1, a, yo, o, undosh+e (ilmiy transkripsiyada hoz. talaffuzga mos keluvchi a, i, 1, a, e, o, E ifodalari qo’llanadi). «Undosh+qisqa a» belgisi asosiy variant hisoblanadi, qolganlari esa unga nisbatan belgilanadi. Efiop yozuvi chapdan o’nga qarab yoziladi; u Efiopiyadagi turli tillar, masalan, qadimiy efiop (geez), amxara, tigray, Tigre, oromo va boshqalarda qo’llanadi. Miloddan avvalgi 1-ming yillik o’rtalarida Yamandan ko’chib kelganlar bilan Efiopiyaga Janubiy som alifbosining bir tarmog’i — Janubiy arabiy konsonant alifboli yozuv kirib kelgan. U milodiy 5-asrgacha Janubiy arabiy yozuv bilan parallel rivojlangan holda iste’molda bo’lgan. Bo’g’inli Efiop yozuvi belgilarning qadimiy Janubiy som alifbosidagi tartibini va harflarning qadimiy nomlarini (bu nomlar finikiycha nomlar bilan mos keladi) saqlab qolgan. 4-5-asrlarda Aksum davlatida, chamasi, yunon madaniyati va yunon alifbosi ta’sirida Efiop yozuvi isloh qilindi: unlilar uchun belgi ifodalar joriy etiladi va yozuv yo’nalishi o’zgartiriladi. Efiop yozuvi Janubiy arabiy alifbodagi 29 belgidan 24 tasini saqlab qolgan; efiop tillarigagina xos bo’lgan tovushlar uchun mavjud belgilar shaklini bir oz o’zgartirish yo’li bilanyangi belgilar yaratiladi. 14-asr o’rtalarida amxar tilining tovushlarini ifodalash uchun yana 7 belgi ishlab chiqiladi. Belgilarning umumiy soni turli tillarda 202 tadan 270 tagacha yetadi. Efiop yozuvining kursiv shakli ishlab chiqilmagan. Ad.: Krachkovskiy I.Yu., Vvedenie v efiopskuyu filologiya, M., 1955; Starinin V.P., Efiopskiy yazj, M., 1967.