Iso, Iso Masih

Iso, Iso Masih — Qur’onda tilga olingan payg’ambarlardan biri. Islomda Muhammad (sav)dan oldingi payg’ambar sifatida alohida e’zozlanadi. Qur’onda, shuningdek, «al-Masih» («Xudo yarlaqagan»), Ibn Maryam («Maryamning o’g’li»), Abdulloh («Allohning quli»), Rasululloh («Allohning elchisi»), Allohning muqarrabi (yaqini), «Haqni so’zlovchi», deb ta’riflanadi. Isoga Injil nozil qilingan. Qur’onga ko’ra, Iso — Allohning o’gli emas, Xudo ham emas. Iso — Allohning bandasi va bokira qiz Maryamdan mo’jiza bilan tug’ilgan. Alloh unga «Bani Isroil» qavmini hidoyatga boshlash uchun payg’ambarlik darajasini Iroda etdi. Iso odamlarni o’z ta’limotiga ergashishlariga da’vat qildi. Yahudiylarni noto’g’ri yo’llardan qaytarib, ularga halol va haromni tushuntira boshladi. O’zidan keyin Ahmad (ya’ni Muhammad) nomida bir payg’ambar bo’lishi bashoratini ham yetkazdi. Xristianlikda Iso Iisus Xristos nomi bilan yuritilib, xrispgianlik asoschisi hisoblanadi («Xristos» so’zi yunoncha bo’lib, o’zbek tilida «xaloskor» ma’nosini anglatadi). Xristian cherkovlarining aksariyati uni Xudo-odam sifatida ulug’laydi. Injilga ko’ra, Iso Xudoning o’g’li bo’lgan, Vifleem (hozirgi Beyt Laxm shahri)da duradgor Iosifning xotini Mariyadan tug’ilgan. Iosif va Mariya go’dagi bilan podshoh irod I ta’qibidan qochib, Misrga boradilar, keyin Galileya (Falastin)ga qaytadilar. Iso targ’ibotchilik faoliyatini boshlab yuboradi. Uni Ioann Krestitel cho’qintiradi. Iso atrofiga 12 shogird (apostol — havoriy) larni to’playdi. Xavoriylardan biri Iso targ’ibot qilayotgan yangi ta’limotni oshkor etib qo’ygach, yahudiylar sudi — sinedrion Isoni o’lim jazosiga hukm qiladi. Rim noibi Pontiy Pilat hukmni tasdiqlaydi, Iso chormix qilinib qatl etiladi. Lekin u tirilib o’z shogirdlari oldiga keladi. Xristianlar Isoning tirilib kelishi («voskresene»)ga ishonadilar. Fanda Isoning tarixiyligi e’tirof etiladi. U 1-asrning 1-yarmida Falastinning Galileya mintaqasida Iisus (Ieshua) ismi bilan sayyor da’vatchi sifatida faoliyat ko’rsatgan. Isoning targ’iboti fariseylar va esseylar ta’limoti kabi maxdud emas, balki Falastin jamiyatining barcha tabaqalariga qaratilgandi. Shu boisdan ham keyingi asrlarda grek-rim zaminida Iso ta’limotining tarafdorlari mahalliy tusdagi bu harakatni O’rta dengiz havzasini to’lig’icha qamrab olgan olamshumul dinga aylantirishga erishdilar. Ad.: Payg’ambarlar qissasi, T., 1993.