Kimyoviy meliorasiya

Kimyoviy meliorasiya — kimyo viy yo’l b-n tuproqning xususiyatla- rini yaxshilash va q.x. ekinlarining hosildorligini oshirish tadbirla- ri tizimi. K.m. da tuproqning ildiz tarqaladigan qatlamidan ekinlar uchun zararli tuzlar ketkaziladi; nordon muhitli tuproqlarda vodorod va alyu- miniy, sho’rtob tuproqlarda natriy (ularning tuproq singdirish majmuida bo’lishi tuproqning kimyoviy, fizik-ki- myoviy va biologik xususiyatlarini emon- lashtiradi va unumdorligini pasaytira- Di) mikdori kamayadi. K.m. qadimgi davrdan ma’lum, lekin uning samarali usullarini atrofli- cha ishlab chiqish va izlanishlar 19-a.da boshlandi. 20-a.da K.m. ning asosiy usul- lari: tuproklarni ohaklash, gipslash va nordonlashtirish nazariyalari yaratildi. Tu proqni ohaklash or-qali q.x. ekinla- riga ta’sir etadigan zaharli ortiqcha tuproq nordonligi yo’qotiladi va tuproq unumdorligi oshiriladi; asosan, gleyla- nish izlari bo’lgan podzol va chimli-pod- zol tuproqlarda qo’llanadi; tuproqning fizik xususiyatini yaxshilaydi. T u p r o q ni gipslash tuproqning haddan tashqari ishqoriyligini, sho’rtobligini ketkazadi; sho’rtoblarda gips ta’sirida singdirilgan natriy kaltsiyga almashi- nadi; solodlar va solodlashgan sho’rtobli tuproqlar K.m.si tuproqqa sa(son)2 so- lib, vodorod ionini kaltsiyga almashti- rib, kolloid kompleksini mahkamlashdan iborat.Tuproqlarni nordonlashtirish da o’nga nordon kimyoviy moddalar: so- Dali sho’rtob tuproklarda kaltsiy bi- rikmalarining erishini oshiradigan va sodani neytrallaydigan sulfat kislo- ta, oltingugurt, temir sulfat, alyumi- niy sulfat va b. solinadi. Shuningdek, tuproq xususiyatlarini tubdan yaxshilash- ga olib keladigan organiq va mineral o’g’itlarni katta dozalarda solish ham K.m.ga kiradi. K.m.ning muhim vosi- talaridan biri — ildiz tarqaladigan qatlamni o’simliklar o’zlashtira oladi- gan xrlatdagi fosfor b-n boyitishdan iborat. K.m. dehqonchilik madaniyati yuqori bo’lgan, o’simliklar o’zining normal o’sishi va rivojlanishi uchun zarur suv, oziq moddalari va b. omillar b-n etar- li darajada ta’minlangan sharoitda yaxshi samara beradi. K.m.ni meliorasi- yaning boshqa turlari — sug’orish, suvni qochirish, tuproq eroziyasiga qarshi kura- shish, sho’r erlarni yuvish b-n birgalikda qo’shib olib borish maqsadga muvofiq. Sobir Aeimboev.