Kuk (Cook) Jeyms

Kuk (Cook) Jeyms (1728.27.10, Mar- ton, Yorkshir grafligi — 1779.14. 2, Ganayi o.lari) — ingliz dengizchi sayyohi. 1768-71 y.larda «Indevor» ke-masida dunyo aylana ekspedisiyaga rah-barlik qilgan. Britaniya admiral- ligi tomonidan tashqil etilgan ushbu eks-pedisiyaning maqsadi tinch okeanda yangi erdarni eg’allash edi. Kema Plimut sh.dan safarga chiqib, Gorn bur-nini ay- lanib o’tgach, Taiti o.ga etib bordi. 1769 y.da uning shim.-g’arbidagi yondosh Orol- larni jamiyat o.lari degan umumiy nom b-n xaritaga tushirdi. 1769-70 y.larda Yangi Zelandiya qir-g’oklarini aylanib o’tib, uning orollardan iborat ekanli- gini aniq-ladi. Katta to’siq rifi va Avstrali-yaning Sharqiy so-hillarini tadqiq qiddi. Torres bo’g’o-zi orqali K. Yaxshi Umid burnini aylanib, 1771 y.da Angliyaga qaytdi. Antarktida materigini topish va Yangi Zelandiya va b. orollarni o’rganish maqsadida uyushtirilgan dunyo aylana 2-sayohatida (1772— 75) K. «Rezolyu- Shen» kemasida suzib 1773 y. tarixda ilk bor Jan. qutbiy doirani (40° shq.u.) kesib o’tdi va 66° 36’j. k.gacha etib bor- Di. Ikkinchi sayoh-ati davomida Tuamo- tu arxipelagidagi 2 atoll, Kuk o.lari guruhidagi pal-merston o. va Xervi atolli, yangi Gebrid o.lari, yangi Kale- Doniya va Nor-folk o.ni (1774), Atlan- tika okeani Jan.dagi Jan. Georgiya va Jan. Sandvich o.larini (1775) topib, eV- ropaliklarga ma’lum qildi. K. 1776 y.da «Rezolyushen» va «dis- koveri» kemalariga ekspedisiya bosh- lig’i qilib tayinlandi. 1777 y.da Kuk o.laridagi 3 atollni, Tubuai va Rojde- stvo o.larini, 1770 y.da Ganayi o.larini tavsifladi, Amerikaning shim.-g’arbiy sohillarini o’rgandi va qis-man xa- ritaga tushirdi. 1779 y.da Ganayi o.da mahalliy aholi tomonidan o’ldirildi. 20 dan ortiq geografik ob’ekt lar K. no- miga qo’yilgan. As: Pervoe krugosvetnoe plananie Dj. KUKA…, M., 1960; vtoroe Krugosvet- Noe plananie kapitana Dj. KUKA…, 1964; Trete plananie kapitana Dj. KUKA…, M., 1971. /Id.: Svet Ya. M.., Istoriya otkritiya i issledonaniya Avstralii i Okeanii, M., 1966.