Nimalar taomga ta’m bag’ishlaydi?

Butun ta’m sezuv jarayoni ancha-muncha murakkab sanaladi. Gapni bizning tilimizda zig’irtakkina, ta’m sezish imiz uchun mas’ul bo’lgan bo’rtiqlar borligidan boshlagan ma’qul. Ularni ta’m sezish g’uddachalari (lotincha «papila» degan ilmiy termindan foydalanib) deb ataydilar. Odamda ulardan uch mingga yaqini bor. Ta’m sezgisi va g’uddachalardagi sezgir tukchalarning suyuqliklar molekulasi tukchalarga tekkan paytda yuz beradigan reaksiyasi javob berishidan paydo bo’ladi. Faqatgina atomlari erkin harakatlanadigan qorishmadagi moddalargina ta’m sezimini qo’zgatishi mumkin, shisha zo’ldir, masalan, bu sezimni qo’zg’atishga qodir emas. Atomlarni tezroq harakatlanishga majbur qiladigan hamma narsa, masalan, qizdirish ta’m sezimini kuchaytiradi. Mana shuning uchun ham qaynoq kofe sovug’iga qaraganda birmuncha achchiq, qovurilgan tuzlangan go’sht — ancha sho’r, qaynoq go’shtli taom — sovug’iga nisbatan totliroq tuyuladi. Bizning ta’m sezuvchi g’uddalarimiz uch yoxud to’rt xil ta’m sezimini qayd etadi: shirin, achchiq, sho’r va nordon ta’m. Til ustining turli qismlari har xil ta’m sezimlariga: tilning orqa go’shti — achchiqqa, yonlardagisi — nordon va sho’rga, til uchi — shiringa nisbatan sezuvchandir. Biz iste’mol qiladigan deyarli har bir taom turli tuman masalliqlardan tarkib topgani bois u murakkab ta’m sezimini qo’zgatadi. Bundan tashqari, ta’m sezimi hech qachon sof holatda yuz bermaydi, ular hamma vaqt hid sezuvchilar tomonidan murakkablashtiriladi. Bu sezimlarning barchasi pirovardida biz «taom ta’mi» deb ataydigan narsani yuzaga keltiradi. Tag’in bir narsani aytish kerakki, biz ko’pincha «ta’m» deb ataydiganimiz aslida hid bo’ladi. Masalan, choy, kofe, tamaki, olma, apelsin, limon va boshqa ko’plab noz-ne’matlar hid sezuvchi a’zolarni ta’m sezish a’zolariga nisbatan ko’proq qanoatlantiradi.