SO’Z ERKINLIGI

SO’Z ERKINLIGI — insonning asosiy shaxsiy va fuqarolarning siyosiy huquqlaridan biri; hozirgi davrda aksariyat mamlakatlarda ―axborot erkinligi‖ deb ataladigan umumiy huquqning tarkibiy qismi. O’z fikrini ommaviy tarzda (og’zaki va ommaviy axborot vositalaridan foydalangan holda yozma) bayon etish imkoniyatini bildiradi. So’z erkinligiga demokratiya ko’rinishlaridan biri sifatida qaraladi. O’zbekistonda So’z erkinligi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida nazarda tutilgan. Konstitutsiyaga ko’ra, ―har kim fikrlash, so’z va e‘tiqod erkinligi huquqiga ega (29-modda). O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bo’yicha har kim o’zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ham ega. Biroq amaldagi konstitutsiyaviy tuzumga qarshi qaratilgan axborot va qonun bilan belgilangan boshqa cheklashlar bundan mustasnodir. Fikr yuritish va uni ifodalash erkinligi faqat davlat siri va boshqa sirlarga taalluqli bo’lgan taqdirdagina qonun bilan cheklanishi mumkinligi Konstitutsiyada o’z ifodasini topgan. Demokratik mamlakatlarda ommaviy axborot vositalarining faoliyati So’z erkinligiga asoslangan. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ham alohida moddada ana shu qoida alohida ta‘kidlab o’tilgan. Unga ko’ra, ―ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiqishlaydi… Senzuraga yo’l qo’yilmaydi (67-modda). Fuqarolar ommaviy axborot vositalarida, jumladan, televidenie va radio, matbuotda o’z fikrlarini erkin bayon qilishi, so’zlashi mumkin. Erkin fuqarolik jamiyatining qonunchilik va sud amaliyoti So’z erkinligi suiste‘mol qilinishining oldini olish maqsadida unga nisbatan muayyan cheklashlar tizimini ishlab chiqqan. Xususan, jahonning ko’pchilik davlatlarida So’z erkinligidan qonuniy davlat hokimiyatini zo’rlik bilan ag’darish, davlat siri va qonun bilan muhofaza qilinadigan boshqa sirni oshkor qilish, jinoyatlar sodir etishga undash, milliy, irqiy, diniy va boshqa adovatni keltirib chiqarish, boshqa shaxslarni haqoratlash va tuhmat qilish, jamoat axloqi va odobilani buzish maqsadida foydalanish man qilinadi. Bu haqda qonunchilikda tegishli yuridik javobgarlik belgilanadi.