“Muxtasar”

“Muxtasar” — Zahiriddin Mu- xammad Boburntg aruz vazni nazariyasi xaqidagi asari (taxm. 1521-23). Manba- larda “Mu-fassal”, “Risolai aruz” deb ham yuritiladi. Unda aruz vaznidagi bar- cha yutuq va kamchiliklar ko’rsatilgan. Bo- bur aruzning ba’zi noaniq masalalariga aniqlik kiritdi va uni yangi fikrlar b-n boyitdi, o’zbek, Arab, fors aruzlari- ni bir-biri b-n qiyoslab, aruz vaznining 248 turini aniqladi. Bobur aruzda zihoflar sonini 44 taga etkazdi. U taqti’bobida eski o’zbek tili fonetik me’yorlari asosida na- voiyning “mezon ul-avzon”ida ishlab chiqilgan aruzning qonunqoidalarini tizimga solib, ba’zi baxrlar orasida o’xshashliklar topdi va yangi doyra IX- tiro qildi. Asarda qo’shiklarning tar- Xoniy, turkiy, o’lang, shuningdek, tuyuq va uning rangbarang turlari haqida yangi fikrlar aytilgan. Bobur bu asa- ri b-n o’zbek she’riyatida qo’llanadigan aruz bahrlarining ko’p yangi vazn, zihof va far’larini aniqladi. “M.”da Ruk- nlar to’liq berilgan. Ularning sonini aniqdashda talaffuz hisobga olingan. “M.”vaznlarning ko’pligi va ularga be- rilgan izohlarning anikdigi b-n boshqa asarlardan ajralib turadi. Risolaning kotib Hoji Muhammad Samarqandiy ko’chirgan (1533-34) yagona qo’lyozmasi Pa- Rij Milliy kutubxonasida saqlanmoqda. Nashrlari: Muxtasar, T., 1971; trak- tat ob aruze, M., 1972.