Moskva viloyati

Moskva viloyati — RF tarki- bidagi viloyat. 1929 y. 14 yanv.da tashkil etilgan. Markaziy iqtisodiy r-nga kira- Di. Mayd. 47 ming km2. Aholisi (Moskva sh.dan tashqari) 6564,1 ming kishi (1998), Moskva va Moskva sh. ma’muriyatiga qarashli shahar va shaharchalar b-n birga 15193,3 ming kishi. Asosiy aholisi rus- lar (93,5%), shuningdek, ukrain, Belorus, tatar va b. millat vakillari ham yashay- Di. Shahar aholisi — 79,7% (Moskvadan tashqari), Moskva va Moskva ma’muriya- tiga karashli shahar va shaharchalar b-n — 91,2%. M. v. da Moskva sh. atrofida RF dagi eng yirik shahar aglomerasiyasi joylashgan. M.v. 39 tumanga bo’lingan, 74 shahar, 111 shaharcha bor. Markazi — Mo- skva sh. M.v. Sharqiy Evropa tekisligining Markaziy qismida, Volga va oka Daryo- lari oraligida joylashgan. Er yuzasi, asosan, tekislik. Viloyatning shim. qismida Moskva qirlari bor. M.v.ning Jan.-Sharqiy qismida Meshchyora past- tekisliginmng garbiy chekkasi, Jan. qismida O’rta Rossiya qirlarining shim. davomi (bal. 150-200 m) joylashgan. Iqlimi mo»tadil, kontinental. Yanv. o’rtacha t-rasi -10°, iyulniki 17°. Ba’- zan -45°, -50°gacha sovuq, yozda — 38°— 40° gacha issiq bo’lishi mumkin. Yillik o’rtacha yog’in 450-650 mm. Vegetasiya davri 170 kunga yaqin. M.v. da-ryolari Volga havzasiga mansub. Shimolida Vol- ga va uning irmoklari, Jan.da oka va uning irmoklari oqadi. M.v.ning shim. qismidan Moskva nomli kanal kesib o’tadi. Ko’llari: Trostenskoe, Nerskoe, Svyatoe va b. Har xil chimli podzol, krra- tuproklar asosiy o’rin tutadi. Viloyat hududining 50% o’rmon (qayin, tog’terak, qoraqarag’ay, qarag’ay va h.k.). Los, suv- sar, qora sassiqko’zan, bo’rsiq, tulki, qobon, oq tovushqon, tiyin, har xil qushlar, suv havzalarida baliklar yashay- Di. Viloyat hududida Los oroli milliy bog’i, oka bo’yiterrasa qo’riqxonasi bor. M.v. eski sanoat r-ni. Manufaktu- ra, keyinchalik f-ka sanoati (asosan, to’qimachilik)ning dastlabki markaz- lari 18-19-a.larda vujudga kelgan. Hozirgi M.v. shahar atrofi intensive qishloq xo’jaligi b-n birga yuksak dara- jada rivojlangan industrial r-n. M.v. xo’jaligining rivojlanishi Moskva sh. b-n chambarchas bog’liq. M.v. hududida Moskva sh.ning xo’jalik ob’ektlari, dam olish zonalari joylashgan. Sanoati, aso- san, chetdan keltirilgan xom ashyo, mala- kali kadrlar va qudratli ilmiytexnika bazasiga tayanadi. Sanoatining asosiy tarmoqlari: mashinasozlik (energeti- ka, og’ir sanoat, transport, stanoksoz- lik, aniq mashinasozlik), engil, kimyo, qurilish materiallari i.ch. Foydali qazilmalardan fosforit, torf, noruda qurilish materiallari qazib olinadi. Mashinasozlikning yirik korxona- lari — Podolsk mashinasozlik z-Di (issiqlik elektr stantsiyalari uchun qozonlar ishlab chiqariladi), «elektro- staltyajmash» z-Di (prokat uskunalar), Dmitrov, Egorev, Kolomna stanoksoz- lik z-dlari (metall kesuvchi stanoklar), Mitishchi «Metrovagonmash (metropo — liten vagonlari, yuk avtomobillari), Lika avtobus z-Di (shahar avtobuslari), Serpuxov avtomobil z-Di («oka» engil avtomobillari), Kolomna mashinasozlik z-Di (magistral teplovozlar), Lyuberesk q.x. mashinalari z-Di (silos bosish tex- nikasi), Podolsk mexanika z-Di (tikuv- chilik mashinalari), Krasnogorsk mexa- Nika z-Di (fotoapparatlar, optik texni- ka). Engil sanoat korxonalari (viloyat Umumrossiya gazmollar i.ch.ning 15% ga yaqini, trikotaj mahsulotlarining 10% ga yaqinini beradi) — «Orexovtekstil», «Gluxovtekst», «oka» to’qimachilik fir- masi (paxta ipi, gazlamasi), moshin, Pavlov-Posad kamvol k-tlari, Kupava yupqa movut f-kasi (jun ip va jun gaz- Lama). Naro-Fomin ipakchilik k-ti, Ivanteev trikotaj birlashmasi, No- ginsk paypoq korxonasi, Lyuberesk gi- Lam k-ti bor; kimyo sanoati korxonalari: fosforitlar va mineral o’g’itlar i.ch. korxonalari (fosfor va azot o’g’itlari), «Klinvolokno» (kimyo tolasi va ipi), «Karbolit» (plastmassa mahsulotlari), Sergiev-Posad lok-bo’yoq z-Di; «Story industriya» qurilish materiallari sa- noati, Shatura va Kashira GRESlari ish- lab turibdi. Qishloq xo’jaligida shahar atrofi q.x. asosiy o’rin tutadi (sut-go’sht chorvachiligi, cho’chqachilik, parrandachi- lik). Dehqonchilikda ozuqa etishtirish etakchi o’rinda (ekin maydonlarining 3/5 qismi ozuqa ekinlari b-n band), shuning- dek, g’allakorlik, kartoshkachilik, sab- zavotchilik, shu jumladan, yopiq gruntda (asosan, viloyatning Moskvaga yondoshgan r-nlarida). T.i. uzunligi 2703 km, shu jumla- dan, 2120 km elektrlashtirilgan. Qattiq qoplamali yo’llar 10 ming km. Yo’llar zichligi 321 km/ming km2. Volga, Oka, Moskva daryolari va Moskva kanalida kema qatnaydi. Daryo portlari — dub- na, Serpuxov, Kolomna, Zaraysk, vos- kresensk, Moskvaga Ryazan va Yaroslavl- dan neft quvuri o’tkazilgan. Moskva atrofida taqsimlovchi halqa gaz quvuri bor. 4 aeroport: Sheremetevo, Domode- dovo, Vnukovo, Bikovo. Moskva sh. atro- fida 50 km radiusda dam olish zonalari bo’lgan o’rmon-Park ximoya mintaqasi AJ- ratilgan. Viloyatning ilmiy majmuasi muhim ahamiyatga ega. Asosiy ilmiy markaz- lar: mudofaa yo’nalishidagi — Korolyov, Ximki, Balashixa, Jukovskiy, Troisk; fundamental tadqiqotlar bo’yicha — Pushchino (biologiya fanlari), chernogo- lovka (kimyo fanlari), Dubna va Protvi- no (yadro fizikasi). M.v. dagi mashhur me’moriy tarixiy yodgorliklar — Sergiev Posad, Zvenigo- rod, Volkolamsk, Kolomna, Vereya sh.lari va b. 19-20-a.larda rus madaniyati Mar- kazlari hisoblangan ko’p sonli muzey- usadbalar — Abramsevo, Muranovo, Ostafevo, Arxangelskoe. Viloyatning xalq hunarmandchiligi — Gjel kera- mikasi, Fedoskino lok miniatyurasi, Jostovoning metallga gul solish, Zveni- gorodning o’yinchoq va musika asboblari mashxur. Sergiev-Posad sh.da troisa- Sergiev lavrasi mavjud. Bir qancha mo- nastirlar (Iosifvolosk, Xotkov va b.) bor.