Parhez bilan davolash

Parhez bilan davolash, Die- toterapiya — ba’zi kasalliklar (gastrit, enterit, kolit, yara kasalligi, jigar, buyrak xastaliklari va b.)ni davolash va oldini olish maqsadida par-hezdan foy- dalanish. P. b-n D. dori-darmonlar va b. davo vositalari b-n birga qo’llanadi. P. b-n D. qadimdan ma’lum, ammo uning ilmiy asoslari faqat 19-a.ning 2yarmi- da ishlab chiqiddi, bunda rus olimlari I. P. Pavlov va I. M. Sechenov yaratgan fiziologik qoidalarning ahamiyati katta bo’ldi. P.b-n D.ning asosiy prin- tsiplari: ovqatlanish rasioni, rejimi va masalliqni pishirish usulini bel- gilashda individual yondashish; kasal- likning xarakteri, bemorning axvoli va organizmning o’ziga xos xususiyatlari, ovqatning miqsor va sifat jihatdan mutanosib bo’lishi, bemorga kasalli- gi tufayli biror oziq modda yoki ovqat mahsulotini berib bo’lmaydigan yoki cheklab qo’yiladigan xrllarda rasion- ni oqsillar, yog’lar, uglevodlar, mine- ral moddalar va vitaminlar birmuncha muvofiq keladigan qilib belgilashdan iborat. Shuning uchun P. b-n D. Faqat vrach maslahatiga muvofiq hamda uning ku-zatuvi ostida olib boriladi. Kam ovqat eyiladigan kunlar buyurish, oson singadigan ovqat hisobiga uning si- fatini cheklash, ovqatlanish rejimini o’zgartirish, masalliqlarga maxsus Pa- zandalik ishlovi berish usullari P.b-n D.da keng qo’llanadi. Bunda ovqat rasioni shifobaxsh va to’yimli bo’lishi, shuning- dek, organizmning vitaminlar, mikro- elementlar va biologik faol moddalarga bo’lgan ehtiyo-jini to’la qondirishi lo- zim. To’yimli ovqatlanish organizmning kasalliklarga qarshi kurashish, shi- kastlangan organ va sistemalar ishini yaxshilash, moddalar almashinuvini va organizmning umumiy holatini normal- lashtirish imkonini beradi. P.b-n D. stasionar, sanatoriykurort va ambula- toriya sharoitida qo’llanadi. Kam ovqat eyiladigan kunlari bi- ror xil oziq-ovqat mahsuloti, mas, olma, tvorog, sut kun bo’yi oz-ozdan berib bori- ladi. Bunday kunlarni vrach buyuradi va uning nazorati ostida davom ettiriladi. Semizlik, ateroskleroz, yurak-tomir ka- salliklari, gipertoniya va b.da tuz va Su- yuklikni kam iste’mol qilish hisobiga ovqat miqdor jihatidan cheklanadi. Eyiladigan ovqat miqdorini keskin kamaytirish faqat stasionar sharoitida yoki ma’lum davolash muassalarida muta- xassis vrach nazoratida amalga oshirili- shi kerak, chunki davolashning bu usuli har kimga ham tavsiya etilavermaydi. O’z bilgicha bu usulni qo’llash man eti- ladi. Ba’zan butkul och qo’yish salomat- likka jiddiy putur etkazishi va ayrim organlar (jigar, miya va b.)da tuzatib bo’lmaydigan o’zgarishlarni kel-tirib chiqarishi mumkin. Har bir organizm och- likka har xil chidaydi, bunday jiddiy sinovga har qanday organizm ham bardosh beravermaydi. Ozishni o’ylab o’z bilgi- cha och yurish parhezga kirmaydi, aksincha moddalar almashinuvini buzib, kasal- likka olib keladi. Ovqat mahsulotlarini sifatiga ko’ra cheklashda ularning mexanik va kimyo- viy xususiyatlari hisobga olinadi. Me- xanik cheklash deganda dag’al, Bad-hazm ovqat mahsulotlari yoki ularning ayrim qismlarini, mas, dag’al kletchatkaga boy bo’lgan o’simlik mahsulotlari hamda go’shtning qattiq qismlarini ovqatga ishlatmaslik tushuniladi. Ko’proq Yi- rik tortilgan undan yopilgan non, turp, sholg’om, rediska, karam, bodring, DUK- kaklilar, tirikroq qilib pishirilgan bo’tqalar cheklanadi. Mexanik cheklash pazandalik ishlovi berish usulida ham qo’llana-Di, ya’ni go’sht qiymalanadi (Kot- letlar, bitochkilar, frikadelkalar); sabzavotlar ezilgan pyure, zapekanka sha- klida beriladi. Yorma (perlovka, suli, guruch va b.)dan tayyorlangan sho’rvalar eziltirib pishiriladi. Kimyoviy cheklashda hazm bezlari sekresiyasini kuchaytiruvchi va me’da- ichakning motor (harakat) funk-tsiyasini qo’zg’atuvchi taomlar kam bula-Di, ovqat rasionida quyuq bulonlar (go’shtli, baliqli, sabzavotli), qovurmalar (Kot- letlar, bifshtekslar, qovurilgan kar- toshka), usti qizartirib pishirilgan taomlar, quyuq yog’li o’tkir sardaklar, ziravorlar, tuzlangan bodring, yangi yopilgan yumshoq non, quymoqlar chiqarib tashlanadi. Suvda va bug’da pishirilgan ovqatlarda hazm bezlari sekresiyasini kimyoviy yo’l b-n qo’zg’atuvchi moddalar bir kadar cheklangan bo’ladi. P.b-n D.da bemorning ahvoli, uning harakat qilish imkoniyati va kasallik xarakteriga ko’ra belgila-nadigan ovqatlanish rejimiga amal kilishga katta ahamiyat beriladi. Bemorlar kuniga 4-5 mahal ovqatlanishi, ovqatlanish orasidagi vaqt 4 soatdan oshmasligi kerak. Ayrim hollarda davolash maqsadida bo’lib- bo’lib ovqatlanish rejimi tavsiya eti- ladi, bunda ovqat oz-ozdan tez-tez qabul qilinadi. P.b-n D.da kasallik xarakte- riga Moe keladigan alohida ovqatlar be- riladi. O’simlik mahsulotlari — yangi sabzavotlardan tayyorlangan salatlar, qovun-tarvuzlar ham parhez taomlar hisoblanadi, chunki ularda vitaminlar, fermentlar, fitontsidlar, mikroele- mentlar, organik kislotalar, juda foy- Dali, semirtirib yubormaydigan qand moddalari (fruktozalar) ko’p bo’ladi. P. b-n D.da yangi xom sabzavot va meva- larni ko’p berish b-n ularning ishqoriy ta’siri ta’minla-nib, aterosklerozga olib keluvchi asi-dotik (kislotalik) uzgarishlarga bar-ham beriladi. Hatto sog’lom kishilar hayajonlanganida, kam harakat qilga-nida va b. noxush omil- lar ta’sirida organizmning sabzavot va mevalarga bo’lgan ehtiyoji ortadi. Shuning uchun sabzavot va mevalar bemor hamda sog’lom kishilar hayoti uchun zarur mahsulotlardan hisoblanadi. Kishining tezgina sog’ayib ketishini ta’minlovchi moddalar ko’pgina ovqat mahsulotlarida mavjud. Ular, ayniqsa, sut mahsulotlari (kefir, prostokvasha, smetana, tvorog) da kup bo’ladi. Parhez xusu-siyatiga ega go’sht mahsulotlariga: yog’siz mol go’shti, tovuq, quyon go’shti va jigar kiradi. De- yarli barcha sabzavot va mevalar (turp, shovul, dukkaklilardan tashqari) parhez mahsulotlar hisobla-nadi. Zamona- viy parhez taomlarda odatdagi ovqat mahsulotlaridan keng miq-yosda foyda- laniladi, lekin ular yangi va sifatli bo’lishi kerak. 1999 y.da O’zbekiston sog’likni saqlash vazirligi buyrug’i b-n 2-tosh- Ti ichki kasalliklar propedevtikasi qoshida Dietologiya markazi tashkil eti- lib, unda uzbek milliy taomlarining parhez xususiyatlari urganilmoqda. Sherzod Zokirxo’jaev.