Po (Roe) Edgar Allan

Po (Roe) Edgar Allan (1809.19.1, Boston — 1849, 7.10, Baltimor) — Ame-Rika romantik yozuvchisi va adabiy tanqidchisi. Simvolizm boshlovchisi. Aktyorlar oilasida tutilgan. 1815-20 y.larda Buyuk Britaniyada yashagan. 1825 y. Virginiya un-tiga kirgan, Uest- Poynt harbiy akademiyasi (1830-33)da o’qigan. Asosan, fojiali, «dahshatli» («Qora mushuk», 1943 va b.), fantastic («Voron va boshqa she’rlar», 1845) yoki yumoristik novellalar («Grotesklar va Arabeskalar» to’plami, 1840) klas- sigi. P. detektiv adabiyotnpng asoschi- laridan («morg ko’chasidagi krtillik», 1841; «Mari Roje siri», 1842; «tilla qo’ng’iz», 1843; «o’girlangan maktub», 1845). Uning etuk lirikasida Maxbuba- ; sidan judo bo’lgan kishining jafola- | ri mavzui o’z ifodasini topgan («An- Nabel Li», 1849 va b.). Shafkatsizlik, sadizm P. hikoyalarida inson tabiatida — gi hayvoniy hirslarning tantanasi tar- zida talkin etilgan. P. jamiyat xayoti, kishilar tabiati va ruhiyatidagi emiri- lish hollarini tasvirlar ekan, hajviy va ijtimoiy-tankidiy pafosdan xam sa- marali foydalangan. «Ijod falsafasi» (1845), «poetik printsip» (1850) fal- Safiy asarlari b-n Amerika estetikasi rivojiga munosib hissa qo’shgan. P.ning detektiv hikoya janri-daorttirgan taj- ribalari A. K. Doyl, R. L. Stivenson, G. Chesterson singari yozuvchilar ijodida an’ana sifatida foydalaniddi; she’riy ijodi frantsuz va rus simvolistlariga ta’sir ko’rsatgan. Asarlari uzbek tili- ga tarjima kilingan («tilla qo’ng’iz», 1962).