SAMARQAND RUS DRAMA TEATRI

SAMARQAND RUS DRAMA TEATRI, A.P.Chexov nomidagi Samarqand rus drama teatri — O’zbekistondagi dastlabki rus teatrlaridan biri. Buxo- ro, Qashqadaryo, Samarqand viloyatlariga xizmat qilishga mo’ljallangan. 1917 y. A. Yurenevlimontov rahbarligidagi «Samarqand rus teatr studiyasi» xalq teatriga aylantirilgan. Davlat tea- tri sifatida o’z faoliyatini 1918 y. «Momaqaddiroq» (A. Ostrovskiy) spek- takli b-n boshlagan. Truppa N. Rubenska- yaemelyanova, F. Ranevskaya, V. Rjevskaya, A. Klavdinatelegina, N. Nagorniygali- kov, N. Moskvin, F. Gorkiy, A. Ribakov, A. Nerashovaejyova, A. Brailovskiy kabi maxsus teatr ta’limotiga ega aktyorlar- dan tashkil topdi. A. Yurenevlimontov bosh rej. va direktor etib tayinlanadi. Tez orada teatr repertuaridan badiiy jihatdan ancha etuk «serdaromad joy» (A. Chexov), «Tubanlikda», (M. Gorkiy), «Qaroqchilar» (F. Shiller) kabi asarlar b-n bir qatorda shakllanib kelayotgan yosh dramaturglarning asarlaridan «Kirol sartaroshi» (A. Lunacharskiy), «Ikki dunyo» (E. Volniy), «tong oldidan» (A. Yurenevlimontov) va b. spektakllar joy oldi. Teatr yil sayin o’sib, rivoj- lanib bordi, uning tarkibi garnizon teatri aktyorlari (M. Belinbelinovich, K. Shorshteyn va b.) b-n to’ldirildi. 1925 y.dan (O’zbekiston poytaxtining Samarqandga ko’chirilishi munosabati b-n) O’zbekiston xalq maorifi komis- sarligi krshidagi Respublika rus drama teatri deb yuritila boshlandi. Jamoa «Degaevning sotkinligi» (V. Shkvar- kin), «Konstantin Teryoxin» (V. Kir- shon) kabi pesalarni muvaffakiyat b-n sahnalashtirdi. 1930 y. Respublika poytaxti yana Toshkentga ko’chirilib, teatr Samarqand viloyat teatriga aylantirildi. 1933 y. o’zbek teatri b-n, 1935 y. Samarqand yosh tomoshabinlar teatri b-n birlashtiri- lib Samarqand viloyat Birlashgan te- ATR nomini oldi. Rus truppasi Rossi- yaning Markaziy shaharlaridan taklif qilingan I. Shkvalov, Yu. Alyabev kabi aktyor va rej. lar, M. Esipov, V. Zotov, A. Patrashkin, keyinchalik A. Larin kabi rassomlar b-n to’ldirildi. Bu davrda te- ATR o’ziga xos repertuar yaratishga harakat qilib, «darz» (B. Lavrenyov), «Lyubov Yarovaya» (K. Trenyov), «Aristokratlar» (N. Pogodin), «Tanya» (A. Arbuzov) va b. asarlarni sahnalashtirdi. Ikkinchi jahon urushi yillari teatr jamoasi kishilar qahramonligi, Vatan- ga muhabbat va sadoqat, front hayotini ifodalovchi «batalon G’arbga boradi» (G. Mdivani), «hamshahar yigit» (K. Si- monov), «hayotbaxsh o’lim» (Be. Vishnev- skiy), «Front» (A. Korneychuk), «Hamla» (L. Leonov) kabi asarlarni sahnaga qo’ydi. 1944 y. jamoa o’zbek truppasidan ajralib chikdi. Urushdan keyin teat- rning ijodiy yo’lini N. Martinova, M. Lyubanskiy, V. Verovskaya, N. Balaev, E. Sokolova, E. Karelskaya kabi aktyorlar- ning iste’dodi belgilab berdi. 50—60y. lar teatr repertuarida o’zbek dramatur- glarining asarlari salmoqli o’rin egal- ladi: «yurak sirlari» (B. Raxmonov), «Navbahor» (uyg’un), «boy ila xizmatchi», «Maysaraning ishi» (Hamza), «imon» (I. Sulton), «lulini aldab bulmaydi» (R. Bobojon), «Yudduzlar jamoli» (S. Azimov), «Vatan ishqi» (Sh. Sa’dulla, 3. Fatxullin), «Mirzo Ulugbek» (M. Shayx- Zoda), «Qizbuloq» (T. Tula) va b. shular jumlasidan. 1957 y. Samarqand viloyat- lararo rus drama teatriga aylantirildi. 1959 y. teatr krshida «drama studiyasi» tashkil qilinib, yosh aktyorlarning shak- llanishi va ijodiy kamolotida muhim rol uynadi. 1964-87 y.lar teatrga A. Grinberg bosh rej.lik kiddi. Jamoa ijodiy izlanishlarda davom etib, reper- tuarni boyitib bordi. 1977 y. teatrga A. P. Chexov nomi berildi. 80y.lar teatrga oliy o’quv yurtlarini tugatgan iktidor- li rej.lar, izlanuvchan aktyorlar qabul qilindi, yangi rej.lik talqinlari pay- do bo’ldi. «Vodevil kechasi» (A. Chexov), «Sunggilar» (M. Gorkiy), «Quturgan pullar» (A. Ostrovskiy), «Ezop» (G. Figeyredu), «Zuldir» (A. Ibroximov), «Kiyomat karz», «o’z arizasiga ko’ra» (O’. Umarbekov), «Toshkentda tuman» (I. Tux- taev) va b. asarlar kuyiddi. Mustakillik yillarida teatr uz an’analarini davom ettirib milliy va jahon dramaturgiyasining sara namu- nalarini sahnalashtirdi. Teatrga yaqin ijodiy kuchlar qo’shildi, iqtidorli ijodkorlar V. Basalaev, V. Shleykin, M. Xachaturov, S. Kaprielov, S. Genkin, A. Tarasovlar bosh rej.lik qildilar. «Pa- rijlik kelin», «Daogen» (V. Konstanti- Nov), «Nasriddinning besh xotini» (I. Sodiqov), «Vir stakan suv» (A. Skrib), «Noraso» (D. Fonvizin), «aybsiz ayb- dorlar» (A. Ostrovskiy), «Mariya Styu- Art» (F. Shiller), «Medeya» (Evripid), «Ostona» (A. Dudarev), «temir xotin» (Sh. Boshbekov), «Yolg’onchining xotini» (J. Ennekyon), «Sevgi ketchupi» (M. Za- dornov), «Koshkin uyi» (S. Marshak), «Yovvoyining sevgisi» (A. Kassone) kabi spektakllar so’nggi yillar mahsulidir. S. Barasheva, A. Tarasov, S. Shamsutdi- Nov, S. Ivargizov, R. Xairov va b. teat- rning etakchi aktyorlaridir. Bosh rej. — V. Brodyanskiy, bosh rassom — N. Sulto- Nov (2004). Eson O’rinov.