KREMNIYORGANIK BIRIKMALAR

KREMNIYORGANIK BIRIKMALAR — molekulasida kremniy (Si—S) tutgan organik birikmalar. Goho tar- kibida kremniy bo’lgan barcha organic birikmalarni K. b. qatoriga qo’shishadi. K. b. tarkibida bir yoki bir nechta krem- niy atomlaridan iborat bo’lgan «mono- mer» va kremniyorganik polimerlar- ga bo’linadi. Organogalogensilanlar RnSiX4 n (bu erda — X — galogen, p=1+3) va RnSiHmX4 (n va t=1,2; t+p=2,3); Alkok- sisilanlar va aroksislanlar Si(OR)4, Rn Si(OR)4 m; organogidrosilanlar Rn SiH4 n; organoaminosilanlar Rn Si( NRj )4_n; organosilanollar RnSi(OH)4m; or- ganoasiklosilanlar RnSi(OCOR’)4_ n (n=l+3); silatranlar va b.; tarkibida bir necha kremniy atomi bo’lgan birikmalar Si— o—Si organosiloksanlar, Si—N— Si boglari bo’lgan organosilazanlar; Si— S—Si bog’lari bo’lgan silatianlar; Si— Si bog’lanishi bo’lgan poliorganosi- lanlar va b. yaxshi o’rganilgan. Shuning- dek, organik radikali tarkibida galo- gen, amino-, gidroksi-, alkoksi-, epoksi- guruhi va b.; SiM, SiOM yoki SiRM (M— metall yoki metallmas atomi, mas, Li, Na, K, V, A1, Sn, Ti, P, Fe) guruhi bo’lgan kremniyorganik birikmalar deb nomla- nadigan karbofunktsioval K.b. ham katta guruhni tashqil etadi. Bundan tashqari, halqasida bir yoki bir nechta kremniy atomi tutgan geterosiklik birikmalar (dimetilsilasiklobutan, digidrofe- vantren yoki «oksafen» va b.) ham mavjud. Xalqaro nomenklaturaga binoan tarki- bida bir atom kremniy bo’lgan K.b. silan (SiH4) ning hosilalari deb karaladi. K. b.ning aksarisi rangsiz suyuqliklar, ba’zilari [tsiklosiloksanlar (R2SiO3)] qattiq kristall moddalar. Odatda, K.b. termik barkaror moddalar, uglevodlar, xlorlangan uglevodlar, efirlar va b. or- ganik erituvchilarda yaxshi eriydi; suv bilan ara-lashmaydi, oson gidrolizla- nadi. Hosil bo’lgan organogidroksisi- lanlar molekulalararo kondensasiyaga kirishib organosiloksanlar beradi, AJ- ralib chiqqan yoki qo’shilgan kislota ta’- sirida polikondensasiyalanib kremniy- organik polimerdarga aylanadi. Mono- mer K. b., asosan, kremniyorganik poli- merdar olishda, mono – va Di-funktsioval K. b. kremniyorganik Su-yukdiklar i.ch.da, difunktsioval K. b. kremniyor- ganik kauchuklar i. ch.da, Di-, tri-, tetra va polifunktsioval K. b. smola va lok i.ch.da qo’llaniladi. K. b. gidrofobiza- torlar, antiadgezivlar, plastmassa sa- noatida to’ldirgichlar, mikroelektron qurilmalar maxsus keramika uchun krpla- malar va b. i.ch.da ham ishlatiladi.