Krebs halqasi
Krebs halqasi, trikarbon kis- lotalar halqasi, tsitrat kislota halqasi — Di – va trikarbon kislotalarning OK- sidlanishi b-n bog’liq bo’lgan fermenta- TIV reaktsiyalarning halqali ketma-ket- ligi. Uglevodlar, yog’lar va oqsil (ami – nokislota)lar oksidativ (SO2 va N2O gacha) parchalanishining umumiy oxirgi bosqichi. 1930-y.larda Sent-derdi Di- karbon kislotalardan suktsivat, Fuma- rat, malat va oksaloatsetat vafas olish jarayonini bir necha baranar tezlatishi- ni, ya’ni katalitik ta’sir qilish xusu- siyatiga ega ekanligini ko’rsatib berdi. Keyinchaliku K.h.ning eng muhim reak- tsiyasi qisoblangan oksaloatsetat va pi- ruvat kislotadan tsitrat kislota hosil bo’lishini aniqladi. K.h. hayvon, o’simlik va mikroorga- nizmlar hujayrasida keng tarqalgan kislorodli vafas olish jarayonining asosiy bosqichi hisoblanadi. K.h. reak- tsiyalari (10-12 ta) mitoxondriyalarda kechadi. Halqa tsitrat kislotani hosil qilish b-n boshlanib, oksaloatsetat kis- lotasi hosil bo’lishi b-n tugallanadi. Bunda 2 mol. SO2 ajraladi va bir qator degidrogevaza fermentlarining Kofer- mentlari (q. Kofermentlar) qaytariladi (4 mol. VADN2 va 1 mol. FADN2). K.h. reaktsiyalarida dikarbon kislotalardan ketog’lutarat, suktsivat, fumarat, malat, oksaloatsetat va trikarbon kislotalar- dan tsitrat, tsisakonit, izositrat, oksa- losuktsivatlar ishtirok etadi. K.h – reak- tsiyalarida qatnashadigan substratlarga atsetat kislotani ham kiritish mumkin, bu kislota yog’kislotalarning faol par- chalanishi va uglevodlardan vujudga kelgan piruvatning dekarboksillanishi natijasida hosil bo’ladi. Piruvat kis- lota to’liq oksidlanganda 15 molekula, glyukoza molekulasi xuddi shunday par- chalanganda 38 molekula energiyaga boy ATF sintezlanadi. K.h.ning oraliq mahsulotlari mod- dalar almashinuvyning turli xil reak- tsiyalarida ishtirok etish uchun halqadan ajralib chiqishi mumkin. Mac, glyuko- neogenez (oksaloatsetat), porfirinlar sintezi (suktsivat), yog’kislotalar sinte- zi (atsetat) ana shu tariqa sodir bo’ladi. K.h.dan ajralib chiqadigan SO2 karbok- sillanish reaktsiyalari uchun asosiy man- ba hisoblanadi. Moyli o’simliklarda va ayrim mikroorganizmlarda K.h. qisman o’zgargan holda namoyon bo’ladi va u gliok- silat halqasi deb ataladi.