KULOLLIK CHARXI

KULOLLIK CHARXI Kulollik bu-yumlari (20-asr). Hoz. kunda badiiy bezatish usuli, shakli va tayyorlanish usullariga ko’ra quyidagi K. maktablari mavjud: Farg’o- va (asosiy markazlari — Rishton, Fy- rumsaroy), Buxoro-Samarqand (asosiy markazlari — Samarqand, Urgut, g’ij- duvon, Uba), Xorazm (asosiy markazlari — Madir, Kattabog’qishloqlari), tosh- kent. Har bir maktab o’zining rivoj- lanish va ijodiy tamoyillari, etakchi markaz va ustalari, o’zigagiva xos xusu- siyatlariga ega bo’lish b-n birga asosiy badiiy umumiylikni ham saq-lagan. Farg’ova (Rishton)da K.ning an’ana- viy badiiy va i.ch. usullari qayta ti- klandi, ishkrrli sir tayyorlash yo’lga qo’yildi. M. Ismoilov, I. Komilov, U. Ashurov, U. Qosimov, Sh. Yusupov, A. Vazirov, M. Saidov va b. ustalar yarat- gan buyumlar (lagan, kosalar, don mah- sulotlari uchun katta xumlar) shakl jihatidan ham, bezak jihatdan ham rang- barangdir. G’urumsaroy K. buyumlariga bezak- ning mahobatli oydinligi va soddalik xos-dir, bu maktab vakili usta M. Tu- ropov sir tayyorlashdan tortib to vaqsh chi-zishgacha bo’lgan barcha ishlarni faqat an’anaviy usulda bajargan, bu an’a-va- ni uning shogirdi V. Buvaev va b. da-vom ettirmoqda, yangi ijodiy yangiliklar yara- tishda izlanmoqda (jumladan, mahobatli laganlar hajmini kich-raytirish va b.). Buxoro-Samarqand K. maktabi buyum- lariningjarangdor vafisligida qo’rg’o- shinli sir va sarg’ish-yashil, jigarrang bo’yoqlar muhim o’rin tutadi. «Afrosiyob sopoli» an’analariga asoslanib tay- yorlanilgan buyumlar bezagida o’simlik- Simon vaqshlar etakchilik qiladi, Han- dasiy vaqshlar, hayvonlar tasvirlari kam ishlatiladi. Ular, asosan, g’ij- duvon K.da qo’llaniladi. G’ijduvon, Shaxrisabz ustalari mo’yqalamda ish- lasalar, Urgut, Denov ustalari chizma vaqshlarni ko’p qo’llaydilar. G’ijdu- vonlik aka-uka Alisher va Abdulla var- zullaevlar an’analarni saqlash, rivoj- lantirish va vorislarga etka-zishda sama- rali mehnat qilmoqda. Ustalar idishlar tubiga hayvonlarning soddalashtiril- gan shakli yoki ayrim qismlarini joy- lashtiradilar («dumi burgut», «murg’i safid», «boyqush», «guli tovus» va b.), bu shakllar gulsi-mon vaqshga o’xshab ke- tishi b-n diqqatga sazovor. Varzullaev- lar yaratgan buyumlarda yangilikni his qilish, an’anaviy shakllarga erkin mu- nosabatda bo’lish kabi xususiyatlar aniq ko’zga tashlanadi. Buxoro-Samarqand K. maktabi boshqa maktablardan sopol xush- tak o’yinchoklar ishlanadigan markazi- ning borligi b-n ajralib turadi. H. Ra- ximova an’analarini uning o’g’illari va shogirdi K. Boboeva davom ettirmokda, ularning ijodida an’anaviylikni Usta A. Muxtorov ishidan namuna (1978, Samarqand). saqlagan holda o’ziga xos mahorat ham kuzatiladi, bu ranglarda, shakl mujas- samotida, echimning mukammalligi va o’lchamlarning barqarorligida namoyon bo’ladi. Xorazm K. maktabi o’ziga xos badi-iy- ligi, bezaklar rangi va ishlanish uslubi b-n boshqa maktablardan ajralib turadi; uning milliy shaklli o’ziga xos buyumi bodiyadir; vaqsh mu-jassamoti handasiy va o’simliksimon vaqshlardan iborat, buyumning marka-ziy qismiga arabeska girih tushirish ushbu maktabga xos US- lublardan. Usta R. Matchonov (Madir qishlog’i) buyumlarga to’q rang ishlatgan, buyum bezagida havo rang yoki rangning o’ziga xos to’q tusy ustunlik qiladi. S. Otajonov (Kattabog’qishlog’i) oq angob- dan ko’p-roq foydalanadi. 20-a.ning 80-y.larida K. markazla- rida ishlar birmuncha susaydi. 1990-y. larda O’zbekistonda an’anaviy kad- riyatlarga e’tiborni qaratilishi bu sohaning rivojlanishini ta’minladi. O’zbekiston Respublikasida an’anaviy amaliy san’at asarlari ko’rgazmasi (Re- spublika yarmarkasi)ga asos solindi. 1995 y.dagi 1-Respublika yarmarkasida (BMTning 50 yilligiga bag’ishlandi) barcha K. maktabining vakillari ishti- rok etdi. Ustalardan R. Zuhu-rov (Denov), M. Turopov (G’urumsaroy), I. Komilov (Rishton), Alisher va Abdulla Varzul- laevlar (G’ijduvon), namoz va No’mon Oblokulovlar (Urgut), R. Matchonov (Xo- razm), A. Raximov (Toshkent) Max-sus tay- yorlangan «usta guvohnomasi»ga sa-zoyur bo’ddi. 1997 y.da O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Xalq badiiy hunar- mandchiliklari va amaliy san’atni Yavada rivojlantirishni davlat yo’li b-n qo’llab-quvvatlash chora-tadbirlari to’g’risida» gi farmoni barcha sohalar qatorida K. an’analarini rivoj-lani- shiga samarali turtki bo’ldi. Ad.: Razvodovskiy V., Opit issledo- naniya goncharnogo i nekotorix drugix kustarnix promislov v Turkestanskom krae, T., 1916; Raximov M. K., Varodnie Tradisii v sovremennoy xudojestven- Noy keramike O’zbekistova, T., 1964; Pugachenko-va g. A., REM pel ь L. I., Ocher- ki iskusstva Sredney Azii, M., 1982; O’zbekiston san’a-ti, T., 2001. Surayyo Alieva.