Bo'lim: D harfi

DETERMINIZM (lotincha determine -aniqlayman) — barcha hodisalarning o’zaro ob’yektiv qonuniy aloqadorligi va sababiy bog’lanishi to’g’risidagi falsafiy ta’limot. Indeterminizmning qarama-qarshisi. Determinizmning mazmuni sababiyat tushunchasida ifodalanadi, ya’ni bunda bir hodisa (sabab) muayyan … Read More

DETERMINATSIYA (lotincha determinatia — cheklanish, aniklanish), latent ixtisoslanish — embriologiyada organ va to’qimalarning shakllanishi oldidan rivojlanayotgan embrion qismlari o’rtasida sifat jihatdan farq paydo bo’lishi. Determinatsiya terminini nemis embriologi K. Gayder … Read More

DETENGOF FEDOR FEDOROVICH (1898— 1973) — psixiatr, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan fan arbobi (1950), tibbiyot fanlari Doktori (1938), professor (1941). 1940 yildan toshmi psixiatriya kafedrasi mudiri. Psixiatriyaning turli masalalari, chunonchi tashqi … Read More

DETEKTORLI RADIOPRIYOMNIK — radiostantsiyadan qabul qilingan signallarni kristallik detektorlar yordamida tovush signallariga aylantirib beradigan radiopriyomnik; ishi kabul qilingan radioto’lqinlar energiyasi hisobiga amalga oshadi. Detektorli radiopriyomnik, odatda, tebranish konturi LC, kristallik … Read More

DETEKTOR (lotincha detector — sochuvchi) — 1) radiotexnikada — elektr tebranishlarni detektirlaydigan qurilma. Radioeshittirish, televizion ko’rsatuvlar, aloqa, o’lchash qurilmalari va boshqalarda yuqori chastotali modulyatsiyalangan tebranishlarni modulyatsiyalangan tebranish chastotalariga aylantiradi. Amplitudali, … Read More

DETEKTIRLASH, demodulyatsiya — elektr tebranishlarini o’zgartirib, o’zgarmas tok yoki ancha past chastotali elektr tebranish hosil qilish. Eng keng tarqalgan holi demodulyatsiya bo’lib, unda modulyatsiyalangan yuqori chastotali tebranishlardan past chastotali modulyatsiyalovchi … Read More

DETEKTIV FILM (inglizcha detective — izquvar, lotincha detego — ochmoq, fosh qilmoq) — chigal, jinoiy va davlatga qarshi ishlarning fosh etilishi haqida hikoya qiluvchi kino san’ati asari. Dastlabki Detektiv filmlardan … Read More

DETEKTIV ADABIYOT — jinoyatlarni ochish jarayoni tasvirlangan hikoya, qissa, romanlar. Bu janr asoschisi E. Po («Morg ko’chasidagi qotillik»,1841; va boshqa novellalar). Detektiv adabiyot mumtoz asarlarida jinoyatning ochilishi mantiqiy asosda tasvirlanadi … Read More

DETANDER (Fransuzcha detendre — kuchsizlantirish) — gazni sovitish uchun mo’ljallangan mashina. Detanderda gazni sovitish jarayoni uni kengaytirish hisobiga amalga oshadi. Detanderning har xil turlari bor. Ularning ichida porshenli Detander va … Read More

DESYATINA (lotincha decime) — 1) o’rta asrlarda Yevropada daromadning cherkovga to’lanadigan o’ndan bir qismi. Frantsiyada Buyuk Karl davridan (779) boshlab Desyatina to’lash majburiy bo’lgan. Aholining yuqori tabaqasi Desyatinadan ozod edi. … Read More