Saj’

Saj’ (Arab. — qumri, bulbul, to’tilarning sayrashi) — badiiy so’z san’atlaridan biri: bir yoki bir necha gapdagi ayrim so’zlarning vazn yoki ra- viyda (yoki har ikkalasida) mos kelishi. S. san’ati dastlab xalq og’zaki ijodida paydo bo’lgan, keyinchalik yozma adabiyot- ga o’tgan. S. o’zbek xalq ertaklari, dostoy va maqolparsa ko’p uchraydi. Sajlan- gan matn ravon o’qiladi, ohangdorlik va kuchli emosionallik tug’diradi, kishi xotirasida mustahkam saqlanib qoladi. S. san’ati ishlatilgan Nasr — Nasri mu- sajja’, nazm esa nazmi musajja’deb yuritiladi. S. tuzilishi jihatidan 3 xil bo’ladi: 1. To’liq S. (mutavoziy S.) — bir yoki bir necha gapdagi ayrim so’zlar vaznda hamda raviyda mos bo’ladi. Mac, «Jallodlar so’yib qo’ymasin, tezroq borib kulidan olinglar, zindonga so- linglar» («Ravshan»). 2. Qofiyali S. (mu- tarraf S.) — bir yoki bir necha gapdagi ayrim so’zlar raviyda mos bo’lib, vaznda teng bo’lmaydi. Mas, «zoti bemadoro, dimog’i po’lod va ko’ngli xoro» («Mahbub ulqulub»). 3. Vazndosh S. (mutavozin S.) — bir yoki bir necha gapdagi ayrim so’zlar hamvazn bo’lib, raviyda mos bo’lmaydi. Mac, «avbosh va areol musulmonlaridin alarg’a ne maosh va ne hisol» («Mahbub ulqulub»). S. shoxlarning saroy yozishmalari, tarixiy, ilmiy va badiiy nasrda ham qo’llanilgan. Mumtoz adabiyotda Navoiy, Bobur, Gulxaniy kabi san’atkorlar Sdan unumli foydalanishgan. Navoiy o’zbek nasrida S. san’atini eng yuqori cho’qqiga ko’tardi. O’zbek adabiyotida Hamza, AB- dulla Qodiriy, G’afur G’ulom, Oybek va b. ijodida ham S. namunalari bor. Ad.: Sarimsoqov B., O’zbek adabiyotida saj’, T., 1978.