ALYASKA

ALYASKA (Alaska) — tinch okeanning shimoliy Amerika qirg’og’i yaqinidagi keng qo’ltiq. Alyaska yarim oroli bilan Shimoliy Amerika materigi oralig’ida. Sathi 384 ming kilometr kvadrat. Chuqurligi 4929 metrgacha. Suv ko’tarilishi 12 metrgacha. Alyaskada Kadyak va Aleksandr arxipelagi, Qirolicha Sharlotta orollari joylashgan. Alyaskadagi Baranov orolida rus geografi F. P. Litke 1840 yilda tinch okeanda birinchi dengiz rasadxonasini ochgan. Baliq ovlanadi. Asosiy portlari — Syuard, Prins-Rupert.

ALYASKA — shimoliy Amerikaning shimoliy-g’arbidagi yarim Orol, Bering dengizining Bristol qo’ltig’i bilan tinch okean oralig’ida. Uzunligi 700 kilometr, eni 10— 170 kilometr. Yarim Orolni Aleut tizmasi egallagan bo’lib, harakatdagi va so’ngan vulkanlar bor. Balandligi 2507 metrgacha. Muzliklar mavjud. Tog’ tundrasi landshafti ustun. Shimoliy – g’arbiy sohili pasttekislikdan iborat, ko’l ko’p. kilometr yarim orolining shimoliy g’arbiy qismida Alyaska shtati joylashgan.

ALYASKA — AQSh shtati. Shimoliy Amerikaning shimoliy-g’arbida, AQShning asosiy qismidan uni Kanada yerlari ajratib turadi. Maydoni 1519 ming kilometr kvadrat. Alyaska materik qismdan va bir qancha orollar (Aleksandr arxipelagi, Aleut orollari, Pribilov, Kadyak va boshqalar) dan iborat. Shimoliy Muz okeani va Tinch okean (Bering dengizi) bilan o’ralgan. Ma’muriy markazi — Juno shahri Tinch okean sohilida igna bargli o’rmon bilan qoplangan baland tog’ tizmalari bor. Gidroenergiyaga boy eng yirik Yukon daryosida kema qatnaydi. Aholisi 599 ming kishi (1993), anchagina qismi harbiy xizmatchilardir. Mahalliy aholi — indeyslar, aleutlar va eskimoslar. Aholining 3/4 qismi Alyaskaning Janubiy-Sharqiy va Janubiy sohil qismida yashaydi. Alyaskani 18-asr 1-yarmida ruslar egallab, qishloqlar qura boshlagan. 1799 yilda yer osti va yer usti boyliklaridan tanho foydalanish huquqini olgan Rossiya-Amerika kompaniyasi tashkil etildi. 1867 yilda Rossiya hukumati Alyaskani AQSh ga 7,2 mln. dollarga sotib yuborgan. Alyaska 1884 yilgacha AQSh harbiy vazirligi tasarrufida bo’lgan, 1884-1912 yillarda okrug, so’ngra hudud, 1959 yildan shtat. 19-asrning 90-yillarida Alyaskaning Markaziy qismida va Syuard yarim orolida oltin konlari topilishi bilan Alyaskaning ichki qismlarida ham aholi turar joylari paydo bo’ldi. 1911-38 yillarda Alyaskada mis konlari ishga solindi. 1915-23 yillarda temir yo’l qurilib, Alyaskaning Markaziy qismi sohil bilan bog’landi. Baliq ovlash va baliq sanoati, o’rmon sanoati, foydali qazilmalar chiqarish va qisman mo’ynachilik Alyaska xo’jaligining asosini tashkil etadi. Oltin qazib chiqarish Alyaska kon sanoatining asosiy tarmog’idir. Shuningdek, ko’mir, neft, qalay, platina, simob, xromit qazib olinadi. Ishlab beruvchi sanoat asosan konserva va taxta tilish korxonalaridan iborat. Ketchikan va Sitka shaharlarida 2 ta ulkan tsellyulozaqog’oz zavodi bor. Qishloq xo’jaligi bilan deyarli shug’ullanilmaydi, faqat Matanuska vodiysida, Kenay yarim orolida kartoshka ekiladi, qoramol, parranda boqiladi. Mo’ynali hayvonlar ovlanadi. Tashqi aloqalari, asosan, dengiz floti, shuningdek havo yo’llari orqali amalga oshiriladi. Alyaska avtomobil yo’li va temir yo’l orqali Kanada bilan bog’langan. Ichki yuklar temir yo’l, shuningdek avtomobil yo’llarida tashiladi. Xeyns — Ferbenks neft quvuri (1000 kilometr) qurilgan. Alyaskada ayerodromlar, harbiy-dengiz bazalari, raketodromlar bor.