Ultrabinafsha nurlanish, ultrabinafsha nurlar

Ultrabinafsha nurlanish, ultrabinafsha nurlar — to’lqin uzunligi 10* metrdan 410 7 metrgacha bo’lgan elektromagnit nurlanish. Ultrabinafsha nurlanish ko’zga ko’rinadigan nurlanishning qisqa to’lqinli qismi bilan rentgen nurlarning uzun to’lqinli qismi oralig’ida joylashgan. To’lqin uzunligi 2yu*7 metr dan katta bo’lgan Ultrabinafsha nurlanishni lyuminoforlar bilan qoplangan ekran orqali sezish mumkin. Bunda ekranga tushiriladigan spektrning binafsha nur tushgan joyining yonboshi o’zidan nur chiqara boshlaydi. Bunday Ultrabinafsha nurlanishni dastlab nemis olimi N.Ritter va ingliz olimi u.X. Vollaston xlorli kumushga fotokimyoviy modda ta’sir qilib sezishgan (1801). To’lqin uzunligi 210 7 metrdan kichik Ultrabinafsha nurlanish barcha moddalar, hatto havoning yupqa qatlamida ham kuchli yutiladi. Uni aniqlash uchun vakuum spektral asboblardan foydalaniladi. To’lqin uzunligi qisqa Ultrabinafsha nurlanishni birinchi bo’lib nemis olimi V.Shuman o’zi yaratgan flyuoritdan yasalgan prizmali vakuum spektrografi yordamida qayd etgan (1885-1903). Ultrabinafsha nurlanishning hosil bo’lishi quyidagicha: atom yoki molekula uyg’otilgan holatdan normal holatga o’tganida Ultrabinafsha nurlanish chiqaradi va elektronlarning tormozlanishi hamda rekombinatsiyasi paytida temperaturasi 3000 K dan yuqori bo’lgan qizigan moddalar Ultrabinafsha nurlanishni tutash spektr ko’rinishda chiqara boshlaydi. Atom, ion va yengil molekulalar chiqargan Ultrabinafsha nurlanish spektri alohida-alohida chiziqlardan iborat bo’lib, ma’lum bir qonuniyat bilan joylashgan spektral seriyalarni hosil qiladi. Og’ir molekulalar chiqargan Ultrabinafsha nurlanish spektrining tuzilishi murakkab bo’lib, ma’lum kenglikdagi polosalardan iborat. Quyosh, yulduz kabi koinot ob’yektlari Ultrabinafsha nurlanishning tabiiy manbalaridir. Quyosh tik paytida Ultrabinafsha nurlanishning ko’p qismi yerga yetib keladi. Sun’iy usulda Ultrabinafsha nurlanishni hosil qilish uchun turli gaz bilan to’ldirilgan lampalar qo’llaniladi. Bular ichida yuqori bosimli PRK2, PRK7 va boshqa tipdagi simobli lampalar keng tarqalgan. Bundan tashqari, sanoatda Ultrabinafsha nurlanishni hosil qilish uchun vodorod, ksenon va boshqa gaz razryadli lampalar ishlab chiqarilgan. Ko’mir tayoqchalar orasida hosil qilingan elektr yoyi ham Ultrabinafsha nurlanish manbai bo’lishi mumkin. Undan chiqayotgan butun nurlanishning 80% Ultrabinafsha nurlanish spektriga to’g’ri keladi. Fan va texnikada hozirgi paytda Ultrabinafsha nurlanish optik kvant generatori — lazer yordamida olinadi. U spektrograf monoxromatorlar yordamida o’rganiladi. Spektrning bu qismi uchun mo’ljallangan optik asboblar boshqa optik asboblardan ob’yektiv va prizmalarning kvarsdan tayyorlanganligi bilan farq qiladi. Chunki shisha 3,210~7 metrdan qisqa to’lqindagi Ultrabinafsha nurlanishni o’zida yutib qoladi. 1,810 7 metrdan qisqa to’lqindagi Ultrabinafsha nurlanishni kvars ham yutib qoladi. Shuning uchun bunday qisqa to’lqinli Ultrabinafsha nurlanishni o’rganishda flyuorit yoki ftorli litiydan foydalaniladi. Hayvon va o’simliklar tarixini o’rganish (paleontologiya)da, qadimgi qo’lyozma va yozuvlarni tekshirish (arxeologiya)da, kartinalardagi oddiy ko’z bilan ko’rib bo’lmaydigan restavrasiya izlarini tiklash (san’atshunoslik)da, hujjatlarning haqiqiyligini (kriminalistika), qon guruhini aniklashda, ba’zi kasalliklar, masalan, bolalarda raxit kasalligini davolashda, havo, suv, sut kabilarni sterillash (tibbiyot)da va boshqa sohalarda keng qo’llaniladi. Uzun to’lqinli Ultrabinafsha nurlanish atmosferada kam yutiladi. Bunday nurlar ta’sirida badan qorayadi. Quyosh nurlari tik tushgan joyda ma’lum vaqt davomida muhim hayotiy funktsiyalarni yaxshilaydi. Ultrabinafsha nurlanish ta’sirida gazlar ionlashadi, ba’zi kimyoviy jarayonlar tezlashadi, xonalar bakteriyalardan dezinfektsiya qilinadi. Ultrabinafsha nurlanish ko’z to’r pardasiga kuchli ta’sir etib, uni yemiradi. Shu sababli, quyoshga himoya ko’zoynagisiz qarash zararlidir.