KO’P TILLILIK

KO’P TILLILIK, polilingvizm (Yunoncha rop — ko’p va lotincha Ppyopa — Til) — muayyan ijtimoiy birlik (eng avvalo davlat) doirasida bir necha tilning qo’llanishi; yakka shaxs (kishilar guruhi) ning bir paytning o’zida bir necha tildan foydalanishi. Bupda foydalanilayotgan tillarning har biri aniq kommunikativ vaziyatga qarab tanlab olinadi. Har ikkala holat bir-biriga bog’liq bo’ladi (aloqa-arashuv ehtiyojlari ko’p tilli uyushma vakillariping muayyan qismida Ko’p tillilikni keltirib chiqaradi), lekin udarning o’zaro bog’liqligi qat’iy emas: jamiyatda bir tillilikning ustunligi uning malum vakillari ko’p tilli bo’lishini inkor etmaydi va, aksincha, davlatning Ko’p tillilikka muayyan til jamoalari doirasida bir tilda so’zlashuvchi ko’pchilik aholi bilan muvofiqlashtirilishi mumkin (masalan, Shveytsariyada). Shu sababli «individual» Ko’p tillilik bilan «milliy» Ko’p tillilikni farqlash zarur bo’ladi. Yanada katta miqyoslarda Ko’p tillilik ko’p millatli davlatlar (Hindiston, Rossiya, AQSh, Nigeriya va boshqalar) uchun xos xususiyatdir. Ko’p tillilik sharoitida o’zaro aloqa qilish shakllari (tillar, lahjalar. shevalar, ijtimoiy va professional jargonlar kabi) funktsional jihatdan ierarxiya (pog’ona)ni tashkil etadi, masalan: 1) guruhlararo aloqaning chegaralangan vositalari («xonaki» tillar); 2) turmushdagi guruhlararo aloqa-aralashuvning muayyan joyga xos vositalari (Osiyo va Afrikadagi ko’p qabilali qishloq jamoalaridagi «bozor» tili); 3) ma’muriy (yoki milliy) viloyat tili; 4) ko’p millatli mintaqa tili; 5) umumdavlat tili («davlatdagg ustun» yoki xalqaro til bo’lishi ham mumkin). Agar dastlabki ikki bosqich tillari asosan norasmiy og’zaki aloqa uchun xizmat qilsa, keyingi bosqichdagilari uchun, mazkur vazifalardan tashqari, yana ommaviy va rasmiy (ko’pincha yozma) aloqa xizmatlari ham qo’shilib, ular ta’lim, axborot vositalari, adabiyot, madaniyat, fan tillariga aylanali. Ko’p tillilik aksar hollarda ikki tillshshk (bilingvizm) shaklida amalg’a oshadi. Uch yoki o’ndan ortiq tilni ommaviy ravishda egallash (bilish) nisbatan kam uchrayli. Ko’p tillilik (bilingvizm) uchup amalda qo’llanuvchi tillarning funktsional maqomi va ularning (genetik yoki tipologik) yaqinlik darajasi muhim ahamiyatga ega. Ko’p tillilik negizida tillarning o’zaro ta’sirlashuvi va yaqinlashuvi ro’y beradi, tillar Ittifoqi hosil bo’ladi. A).: Nopos i dshchnistiks. ish. 6. Yazmkoiyu kontakti, M.. 1972: 111 IE y iar A.D.Soi-rsmennaya sosiolig’iiistika. Teoriya, probls-mm, metodm. M., 1976. O’roq Lifisov.