Sinapslar

Sinapslar (Yun. synapsis — ula- nish, tutashish) — nerv hujayralari (neyronlar)ning o’zaro va ijrochi organ- lar hujayralari b-n tutashgan joyi. S. signallarni impulelarga aylantira- Di va uzatadi. «S.»terminini birinchi bo’lib ingliz fiziologi Ch. Sherrington neyronlararo aloqani tushuntirish uchun qo’llagan (1897). S. yordamida neyronlar birbiri b-n bog’lanadi. Natijada nerv sistemasining aktivligi va bosh miyaning integrativ faoliyati kuchayadi. Sga si- naptik uchlar, ikki hujayra oralig’idagi sinaptik tirqish (bu 200 A, ba’zi S.da 1000 A va undan ortiq) va sinaptik uch- larga tegib turuvchi hujayra qismi ki- radi. Neyronlararo Sni, odatda, bir nerv xujayrasi aksonining tarmoklari va tana, dendritlar yoki boshka neyron aksoni vujudga keltiradi; hujayralar oralig’ida S. tirqishi bo’lib, bu tirqish orqali qo’zg’alish mediatorlar (kimyoviy S), ionlar (elektr S.) yoki ikkalasi (ara- lash S.) yordamida uzatiladi. S. funktsi- onal ahamiyatiga ko’ra, hujayra faoliya- tini aktivlashtiradi yoki tormozlaydi. Elektrotonik S.da quyi molekulyar bi- rikmalar bir hujayra tsitoplazmasidan ikkinchisiga to’g’ridanto’g’ri o’tish im- koniyatiga ega. Elektrotonik S. signal- larning tez va o’zgarmasdan, kimyoviy S. esa fakat bir tomonga uzatilishini ta’- minlaydi. Hujayrani tormoz holatiga olib keladigan S. xam bor. Bular tormoz- lovchi S. deb ataladi va shular yordamida qo’zg’algan holat go’yo «yo’qotiladi». Bu b-n nerv hujayralari o’ta qo’zg’alishdan saqlanadi. Hujayralar o’rtasidagi si- naptik aloqa nerv hujayralarining funktsional birlashishida, qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlarining yo’nalishini, shuningdek, organizmning ta’sirlovchiga nisbatan bo’lgan reaktsiya- sini ta’minlashda muhim rol o’ynaydi.