TARIXIY MATERIALIZM

TARIXIY MATERIALIZM (tarixni materialistik tushunish) — marksizmning jamiyat taraqqiyoti to’g’risidagi qarashi. Jamiyat taraqqiyotining eng umumiy qonunlarini o’rganuvchi fan sifatida talqin qilib kelindi. Asosiy goyalarini K.Marks, F.Engels va V.I.Lenin ilgari surgan. Tarixiy materializm jamiyat moddiy hayoti — ijtimoiy borliqning ijtimoiy ongga nisbatan birlamchiligini e’tirof etadi; jamiyat taraqqiyotining asosida moddiy ishlab chiqarish. usuli yotadi, degan g’oyaga asoslanadi. Ishlab chiqarish. munosabatlarini ustqurmani belgilovchi iqtisodiy struktura (jamiyatning bazisi) sifatida ajratib ko’rsatadi; tarixni ijtimoiy-tarixiy formatsiyalarning almashinuvidan iborat qonuniy tabiiytarixiy jarayon, uning natijasida kommunizm qaror topadi, deb tushunadi. 20-asrning 20—30-yillaridan Tarixiy materializm dogmalashtirildi va sxemalashtirildi, kommunistik partiyalar siyosatiga buysundirildi. Unda sinfiy bo’linishning saklanishi, sinfiy kurash, ijtimoiy inqilob kabi voqealarning qonuniy ekanligi va antagonistik formasiyalarga xosligi uqtirib kelindi. Tarixiy materializm jamiyat taraqqiyoti, uning rivojlanish qonunlarini bir yoklama yoki burttirib talqin etgan, inson omiliga etarli e’tibor bermagan.