Xalq cholg’ulari orkestri

Xalq cholg’ulari orkestri – orkestr turi; ko’p ovozli musiqa asarlarini ijro etish uchun moslashtirib qayta ishlangan milliy sozlardan iborat. Bir turdagi (masalan, faqat torlichertma) cholg’ulardan va turli (masalan, torli, puflama va urma) cholg’ular guruhlaridan tashkil topishi mumkin. Turli xalqlarda keng tarqalgan milliy cholg’u ansambllar tarkibida oiladosh cholg’ular (masalan, dutorning prima, Alt, bas, kontrabas turlaridan iborat) guruxlarining mavjudligi, garmoniya va polifoniya uslubidagi asarlarning muayyan kuy yo’llarini ijro etish imkoniyatlari bilan ajralib turadi. O’zbekistonda birinchi Xalq cholg’ulari orkestri 1937 yilda N. Mironov tashkil etgan «nota orkestri»dir. Mazkur jamoa O’zbek davlat filarmoniyasining ashula va raqs Katta ansambli (rahbar T. Jalilov) sozandalaridan qaror topdi. Tarkibi an’anaviy xalq cholg’ulari, fortepiano, truba, trombondan iborat bo’lib, repertuaridan qayta ishlangan «Qarinavo», «Segoh» kabi o’zbek mumtoz kuylari hamda chet el kompozitorlarining ommabop musiqa namunalari o’rin olgan. 1938 yilda O’zbek davlat Filarmoniyasi qoshida O’zbek xalq cholg’ulari orkestri tashkil topdi. Asoschisi — A. Petrosyans (1966 yilda orkestrga To’xtasin Jalilov nomi, 1980 yil «Davlat», 1991 yil «akademik» unvonlari berildi. 1976 yildan badiiy rahbari va bosh dirijyori — Foruq Sodiqov). Mazkur jamoa tarkibiga dastlab an’anaviy (nay, qo’shnay, surnay, g’ijjak, doira, nog’ora kabi), so’ngra qayta ishlangan (12 pog’onali teng temperasiya qilingan tenor va bas changlari, afg’on va Qashqar ruboblari, dutor) hamda yangitdan yaratilgan (rubob-prima, dutor-bas, g’ijjak-kontrabas va boshqalar) sozlar kiritilgan. Repertuaridan M. Burhonov, S. Aliev, S. Gabrielyan, B. Gienko va boshqalar tomonidan qayta ishlangan o’zbek xalq kuylari, O’zbekiston kompozitorlari (S. Boboev, Sayfi Jalil, G’. Qodirov, F. Nazarov, T. Qurbonov, F. Alimov va boshqalar) yozgan uvertyura, rapsodiya, poema, kontsert va simfoniya kabi yirik shakldagi asarlar hamda chet el mualliflari (P. Sarasate, P. Chaykovskiy, G.Sviridov kabi)ning ommabop musiqa asarlari o’rin olgan. 1957 yil O’zbekiston radiosi qoshida Xalq cholg’ulari orkestri tashkil etildi (1989 yildan doni Zokirov nomida). Asoschisi, birinchi badiiy rahbari va bosh dirijyori — D. Zokirov (1986-2000 yillarda — M. Bafoev, 2002 yildan H. Rajabov). Ijro uslubida ko’p ovozli musiqa tamoyillari bilan milliy musiqa an’analari uyg’unlashgan. Orkestr tarkibida sozanda sifatida faoliyat ko’rsatgan bastakorlar (M. Mirzaev, F. Toshmatov, K. Jabborov, Faxr. Sodtshov, S. Kolonov, X. Jo’raev va boshqalar) orkestr uchun ko’pgina asarlar yaratishgan. Repertuaridan, shuningdek, D. Zokirov, T. Jalilov, S. Yudakov, S. Hayitboev, M. Bafoev va boshqa o’zbek kompozitorlari asarlari asosiy o’rin olgan. 1991 yil «So’g’diyona» o’zbek xalq cholg’ulari kamer orkestri tashkil topdi (asoschisi — O’zbekistonda xizmat ko’rsattan artist, professor F. Abduraximova). Repertuaridan qayta ishlangan o’zbek kuylari hamda zamonaviy o’zbek kompozitorlari asarlari o’rin olgan. Mazkur jamoa chet el mamlakatlarida (AQSh, Ispaniya va boshqalar) gastrolda bo’lgan. Ozoda Toshmatova.