YORUG’LIKNING YUTILISHI

YORUG’LIKNING YUTILISHI muhitdan o’tayotgan yorug’lik intensivligining yorug’likning muhitdagi zarralar bilan o’zaro ta’siri natijasida kamayishi. Bunda, odatda, muhit isishi, ionlanishi yoki atom va molekulalari g’alayonlanishi mumkin. Yutilgan yorug’lik kvanti yutuvchi muhit elektronlari bilan o’zaro ta’sirlashib, energiyasini ularga uzatadi. Demak, yorug’lik yutilsa, uning intensivligi kamayadi; intensivlik kamayishi quyidagicha ifodalanadi: 1=10e~»x. Buger—Lambert—Ber qonuniga asosan yorug’lik intensivligi yutuvchi muhit qatlami qalinligi x ga bog’liq holda eksponentsial kamayadi. / — x qatlamdan o’tgan yoruglik intensivligi; /0 — muhitga tushayotgan yorug’lik intensivligi; ts — muhit xossasiga bog’liq yutish koeffisienti. Yutish koeffisienti yutilgan yorug’lik chastotasi v (to’lqin uzunligi X) ga bog’liq, lekin uning intensivligiga va demak, yutuvchi muhit qatlamining qalinligiga bog’liq emas. Formuladagi x= ^ deb olinsa, ///0=e bo’ladi, ya’ni bunday muhitda yorug’lik intensivligi e=2,72 marta kamayadi. Yutish koeffisienti yorug’lik chastotasi (to’lqin uzunligi) ga bog’liq. Atom yoki molekulalari o’zaro ta’sirlashmaydigan muhit (past bosimda gaz yoki metal bug’lari) uchun yutish koeffisienti ba’zi to’lqin uzunliklarda nolga teng bo’ladi. Metallda erkin elektronlar mavjudligi sababli, metallarning yutish koeffisienti juda katta, yupqa qatlami ham yorug’likni deyarli to’la yutadi. Yorug’lik ta’sirida erkin elektronlarning harakatchanligi kuchayadi, katta chastotali tok hosil qiladi. Natijada yorug’lik energiyasi metallning ichki energiyasiga aylanishi tufayli, intensivligi tez kamayadi. Yarimo’tkazgichlar yorug’likni metallardan kamroq, dielektriklar yarimo’tkazgichlardan ham kamroq yutadi. Dielektriklarda barcha elektronlar bog’langan. Bog’langan elektronlarning majburiy tebranish chastotasi katta, amplitudasi kichik, demak, yutish koeffisienti ham kichik bo’ladi. Dielektrikning yutishi selektiv (tanlovchan) xarakterga ega, ya’ni yutilgan yorug’likning chastotasi elektronning majburiy tebranish chastotasiga mos kelgandagina yutilish koeffisienti ortadi. Eritmalarda Yorug’likning yutilishi ularning kontsentrasiyasi, temperaturasi va xossalariga bog’liq bo’ladi. Jismlar tuzilishini o’rganishda, geliotexnika va kimyo sanoatida Yorug’likning yutilishi hodisasidan foydalaniladi.