Ey bo’tam, saqlagin tilingni zinhor,
Kaltak yediruvchi so’zlardan bir bor. Zamaxshariy
Omonlik tilasang agar sen o’zing,
Tilingdan chiqarma yaroqsiz so’zing. Yusuf Xos Hojib
Bu til fazli xislatlari ko’p erur,
So’kur, qarg’ar, alqar, madh etur.
Agar bo’lsa shunday bilib so’zla so’z,
To bo’lsun so’zing ko’r-basirlarga ko’z. Yusuf Xos Hojib
So’kib so’zlansa, achchiq tutar ersa til,
Suyakka urar nish, og’ritar ko’ngil.
Tayoq zarbasining izi tez o’char,
Bu til zarbidin iz qolur necha yil.
Ochiq yuz, shirib so’z bo’lib, bergin mol,
Bu uch narsa uzra senga xalq og’ar.
Sen oltin, kumushga sotib olma mol,
O’sha uchta narsa doim mol yig’ar. Yusuf Xos Hojib
Agar mangu qolmoq tilasang o’zing,
Juda ezgu tutgin fe’ling ham so’zing. Yusuf Xos Hojib
Bilib so’zla, tilni bilim saqladi. Yusuf Xos Hojib
Hamma so’zni so’z deb gapirma uzoq.
Kerak so’zni so’zla, bo’lib ko’z-quloq.
O’qimishlini ko’rdim, u oz so’zladi,
Talay so’zladim deb o’kindi biroq. Yusuf Xos Hojib
Bilimsiz nima desa, bilmay so’zlaydi,
Aning bu so’zi o’z boshin yeydi. Ahmad Yugnakiy
Bilimlik kerakl so’zni so’zlaydi,
Keraksiz so’zni ko’mib tashlaydi. Ahmad Yugnakiy
Ayo do’st, bilishlik yo’lin izlagil,
Agar so’zlasang bilib so’zlagil. Ahmad Yugnakiy
So’zlasang oz so’zla, ko’p o’rganishni odat qil. Ahmad Yugnakiy
Aylar asr bilgin oning suhbati,
Senga tegar ikki jahon davlati. Durbek
So’zlaring totlig’iin komi jon,
Topti bu kun lazzati jonu jahon.
Topti qulog’im uning lazzatin,
Topti dimog’in hidining rohatin. Durbek
Aqllining suhbatidin jon olur so’z. Xorazmiy
So’zda kerak ma’niyu – ma’nida zavq
So’zlaguchida so’z uchun dardu shavq. Haydar Xorazmiy
Orog’a kirsa mahkam imtihon,
So’zi ma’nosi bo’lur ul dam ayon. Haydar Xorazmiy
So’zingdin bilinur og’zing demishlar,
Bo’lur ma’ni bilan hal mushkul ishlar. Xo’jandiy
Bir nafas og’zingni keltur so’zga, shirinlik bila,
Kim, kelur so’z so’zlamaklik shahdu shakardin latif. Otoyi
So’zlarda dur ko’rib la’lingga der tahsinlar husn,
Bu la’lda bor xosiyati obi-hayoti. Otoyi
Kimki to’ti bekin chaynar shakkarni,
Kimki lafzi bilan o’rtar darazni.
Kimning so’zlari mavzuni shirin,
Kimining loyiqi tashrifu tahsin. Sayfi Saroiy
Tilasangkim anbar tar sochasan,
El bilan qilg’in ishorat sochasan.
Shakkar afshon qil chamanda so’z ila,
Infiol ber to’ti, bulbul sochasan. Lutfiy
Har yamon so’ze bila o’lturma bizni xoru zor,
Rasm erur shohlar vafolik qulni yaxshi asramoq. Lutfiy
Mol, amal agarchi jonga yaqinroq,
So’z kamoli undan ming bor yaxshiroq.
Barchasi jahondin yo’qolajakdir,
Dunyo turgunicha so’z qolajakdir. Abdurahmon Jomiy
Garchi so’z jilosin sochar doimo,
Vaqtida jim bo’lish dil – jonga davo. Abdurahmon Jomiy
Chin g’araz so’zdin erur ma’ni anga,
Noqil o’lsa xoh xotun, xoh er.
So’zchi holing boqma, boq so’z holini,
Ko’rma kim der oni, ko’rgilkim ne der. Alisher Navoiy
Husnu jamolsiz kishi shirin kalomi esa,
Sayd aylar elni nukta fasohat bila desa. Alisher Navoiy
Shirin tilki achchiqliqqa aylandi om o’ldi,
Qandniki achchiq boda qildilar harom o’ldi. Alisher Navoiy
Har kimki achchiq bo’ldi so’zi, anfosi,
Bor suhbatidin xalqning istig’nosi. Alisher Navoiy
Har kimki chuchuk so’z elga izhor aylar,
Har nechaki ag’yor durur yor aylar. Alisher Navoiy
Har kimsaki so’z demak shiorida durur,
Ma’no guli nutqning bahorida durur.
So’z kim demasun ulki ixtiyorida durur.
So’z yaxshilig’i chu ixtisorida duru. Alisher Navoiy
Nutqingni xalqqa o’ylakim shahd ayla,
So’z achchiq demasga haq bila ahd ayla. Alisher Navoiy
Chun sinsa ko’ngul zaxmi zabon og’rig’idin,
Kim, ermas aning og’rig’i jon og’rig’idin.
Har neki yetar sanga lison og’rig’idin,
Bilgilki, qotig’durur sinon og’rig’idin. Alisher Navoiy
Aytur so’zni ayt – aytmas so’zni qayt. Alisher Navoiy
So’z qattig’i el ko’nglini ozor aylar,
Yumshog’i ko’ngullarni giriftor aylar. Alisher Navoiy
Bir so’z etib shuncha baliyatni daf,
Kim sochibon ganj, yetishmay bu naf. Alisher Navoiy
Kimniki bilay desang maqolin tingla,
Aslin desang anchayin, fiolin angla. Alisher Navoiy
So’z zohir etar zamir ishi ko’pragidin,
Til muxbir erur ko’ngil nihon etmagidin,
Fahm ayla kishi holini so’z demagidin.
Kim berdi xabar hadisi ko’ngildagidin. Alisher Navoiy
Qaysi majlisdakim eshitsang so’z,
Bilgil so’z sanga amonatdur.
Gar ani o’zga yerda naql etsang,
Ul amonatga bul xiyonatdur. Alisher Navoiy
Bir deganni ikki demak xo’b emas,
So’z chu takror topdi dilkash emas. Alisher Navoiy
So’zni ko’ngulda pishirmaguncha tilga keltirma,
Va har nekim, ko’ngulda bor – tilga surma. Alisher Navoiy
Kim oz dedi so’z ayshu kom o’ldi anga,
So’z qoidasida intizom o’ldi anga,
Haddin o’ta har kimki kalom o’ldi anga,
Bu xil kalomdin malol o’ldi anga. Alisher Navoiy
G’iybatchi so’zi qancha senga madad bo’lg’ay,
Yaxshi-yu yomon qoshingda nobud bo’lg’ay. Bobir
Dushman so’ziga kirma, eshit do’st so’zin,
Eshitmasa do’st so’zini, dushman ne degay. Bobir
Ayt shirin nutq doim, yo’qsa xush gapiruvchi bo’l. Husayniy
Bi achchig’ so’z birla jonimni qilibsan talxkom,
Xasta jonimning iloji bir jakkarxand aylag’il. Husayniy
Har so’zi suxanvorning ham durri guhar bo’lsun,
Daryog’a cho’mar g’avvos, durdona kerak bo’lsa. Sayyodiy
Kir bir so’z oshiqona so’zla bori,
Ki sendin bizga qolsin yodgori. Sayyodiy
So’zni saqlab so’zlagan xo’b bilur so’z qadrini,
Farqi yo’q ko’p so’zlaganlar na bilur o’z qadrini. Sayyodiy
So’z gavhari garchiki border aziz,
Fahmi yo’q oldidadur bir qadrsiz. Nishotiy
Zoye etma yaxshi so’zni fahmi yo’q befahmga,
Na bilur shiru shaker lazzatini odammas…
Xalq aro ko’p so’zlama, saqlab o’zingni so’zlagil,
Tez og’izlik qilmagil, bil suhandon qadrini. Huvaydo
Agar harchand bo’lsang ahli suxanvor,
Bir aytg’on so’zni ko’p qilma takror. Sobir Sayqaliy
Har so’zda birovga ne shirin nukoti bor,
Bol tomdi og’zidinki tilida naboti bor. Mujrim Obid
Qand derlar so’zingni, yo’qsa malomat koni,
Ramzidin gul to’kilur, dur guhari ehsoni. Joniy
Shakar yanglig’ jahon ahlig’a shirin komlig’ yetkur,
Hujum etsun desang ustingda andoqkim magas ahbob. Munis Xorazmiy
Sangdil johilg’a tong yo’q, so’z agar qilmas asar,
Chunki ta’sir aylamak mumkin emas sandong’a so’z.
Har xasosat shevag’a so’zingni zoye’ qilmag’il,
So’z demak gar istasang de sohibi ehsong’a so’z. Ogahiy
So’zingg’a ahli dunyo ollida qadr istama hargiz,
Rafiul-qadr ekanni na bilun gov ila har, so’z.
Devon har sangidilg’a, Ogahiy, sindurmag’il so’zni,
Ki inson obro’yi afsarig’a keldi gavhar so’z. Ogahiy
So’zig’a boq agar bilmak tilarsan kimsa ahvolin,
Ki asrori nihoni suratig’a keldi mazhar so’z. Ogahiy
Bilmagan o’z qadrini ne bilgusi so’z qadrini,
Hayfdur dono demak nodonu beirfong’a so’z.
Ahmoq ahli bilmag’ay so’z ichra o’z behbudini,
O’zig’a qilg’ay zarar oxir chekib hazayong’a so’z. Ogahiy
Qilib so’zni vasila istama olam aro izzat,
Ki, dahr ahli qoshida keldi ma’yubu muhaqqar so’z. Ogahiy
Achchig’ so’zlar demakdin talxkom etma xaloyiqni,
Ochib chehrang chuchuk ayla kaloming bo’lsinchun qaymoq. Rojiy
Necha bejo so’z der ersang, Roqim, ondin g’am yemas,
Bo’yla bema’ni so’z eshitmakka bilsang arzimas,
Har kishi ahl o’lsa ul bejoy so’z hargiz demas. Roqim
So’z durin la’li labingdin oqilu donog’a soch. Roqim
Kimsa badgo’ yonidin topdi ko’ngul har dam vafot,
Har so’zidur bir masih shirin zabona ko’z tutay. Uvaysiy
Daryo misoli bo’lsa kishi aslida,
So’zlarida jilo berur dilidagi har inju.
So’zlamasdin oldin so’zingni sina,
Har bir so’zdur umring ichida sina.
Kimki el g’amidadir gapu so’zi,
Aning har so’zi dunyoda ulug’ ganj.
Shum ajaldin ham yomonroq jangarini sosi tund,
Til uchida oshnodur, asli avzosi tund. Anbar Otin
Xomush o’ltur Muazzam, suhbati ahli tamiz ichra,
Mo’tabar bo’lmag’aysan, el aro behuda ko’p so’zlab. Muazzamxon
Suhbat elini sayd qilursan nizom ila,
Xushfe’l ham fasohati shirin kalom ila. Nodim Namangoniy
Muhayyir, tilni yig’ so’zdin, xomush o’l,
Agar qilmay desang sahvu xato ko’p.
Xushturur dono qoshida o’lturibxomushlig’,
So’zlashib johil bila qilguncha nodon birl bahs. Muhayyir
Jahonda kamsuxan kim bo’ldi, asrori nihon bo’ldi,
Kimiki so’zladi ko’p, bilki rasvoyi jahon bo’ldi. Zavqiy
Go’zallik yuzda ermas, ey birodar,
So’zi shirin kishi har kimga yoqar.
So’zing oz bo’lsinu, ma’noli bo’lsun,
Eshitganlar qulog’i durga to’lsun.
Har kishining fikr idrokin so’zi bildirg’usi,
Pistai bemag’z labini ochsa rasvo bo’lg’usi. Abdulla Avloniy
Jismi odam bo’lma, bilg’il odamiylik rasmini,
So’zlamak birla faqat inson qator etmas bo’lmas. Xurshid
Johil so’zi tarrak kabidur bemaza, lekin,
Ozroqqina ilmi ila sapcha xamak avlo. Xurshid
Suchuk so’z birla ko’rguz chehrani har kim duchor o’lsa,
Farosatlik suxanvor-sohib ehsonlikdan a’lodir. Oraziy
1 470
