Bo'lim: A harfi

ATSETAT TOLA, atsetat ipak — atsetilsellyulozadan olinadigan sun’iy tola. Atsetat tola 140 — 150° gacha temperaturaga bardosh beradi, bundan yuqori temperatuada deformatsiyaga uchrab, shaklini o’zgartiradi. Atsetat tola qovushqoqligi, yumshoqligi, chiroyliligi, … Read More

ATSETANILID, antifebrin, sirka kislota anilidi, C6H5NHCOCH3 — rangsiz kristall. Molekulyar modda 135,16. Zichligi 1026 kilogramm/metr kub. Suyuqlanish temperturasi 114,2°, qaynash temperaturasi 303,8°. Qaynoq suvda yaxshi erib, sovuq suvda erimaydi, organik … Read More

ATSETAMID, sirka kislota amidi, rangsiz kristall. Sof holda hidsiz, suyuqlanish temperaturasi 82 — 83°, qaynash temperaturasi 221,2°. Suvda, spirtda va gliserinda oson eriydi, efirda erimaydi. Kuchli kislotalar ta’sirida tuz hosil … Read More

ATSETALDEGID, sirka aldegid, etanal, SN3SNO —to’yingan aldegidlarayan biri. Molekulyar modda 44,05. O’tkir hidli, rangsiz suyuklik, suvda yaxshi eriydi. Zichligi 778 kilogramm/modda. Qaynash temperaturasi 20,8°. Atsetaldegid Kucherov reaktsiyasi yordamida, ya’ni atsetilenni … Read More

ATSETALLAR — aldegidlarning gidratlangan oddiy efirlari. Rangsiz, xushbo’y suyukliklar. Organik erituvchilarda yaxshi, suvda juda yomon eriydi. Atsetallar temir (III)-xlorid (FeCl,) yoki mineral kislotalar ishtirokida aldegidlarni spirtlar, ortoefirlar yoki tetraalkoksisilanlar bilan … Read More

AXCHAKUL — Qoraqalpog’iston Respublikasidagi ko’l. Beruniy tumani hududida, Sulton Uvays tog’larining Janubiy-Sharqiy etagida joylashgan. Axchakul Janubiy Oqchadaryo deltasidagi pastqam sho’rxoklikda sug’orishdan ortgan tashlama suvlarning to’planishi natijasida 70-yillarda vujudga kelgan. Uzunligi … Read More

AXUNBAYEV ISA KONOYEVICH [1908.12. (25).9— 1975.5.1, Toshkent] — jarrohlik sohasidagi yirik olim. Qirg’iziston Faning akademigi va birinchi prezidenti (1954 yildan). Qirg’izistonda xizmat ko’rsatgan fan arbobi (1972). O’rta Osiyo tibbiyot institutini … Read More

AXTACHI — 1) qadimgi o’zbek qabilalaridan biri; 2) qirg’iz-qipchoqlar urug’idan birining nomi; 3) Axtachi qadimgi turk-mo’g’ul xalqparida «Ot tabibi» (sinchi), «Otboqar», «Sayis», «Miroxur» degan ma’nolarni bildirgan. O’zbekistonning Farg’ona vodiysida Axtachi … Read More

AXTAMAR — o’rta asr arman me’moriy yodgorliklarining noyob namunalari saqlangan Van ko’lidagi Orol (hozirgi Turkiya hududida), Arsrunidiylar (arman) podshohlari qarorgohi (10 — 11-asrlar). Avliyo xoch cherkovi (915 — 921, me’mori … Read More

AXTALASH, BICHISH — urg’ochi va erkak hayvonlarning jinsiy bezlarini olib tashlash, ularni bepusht qilish yoki jinsiy faoliyatini to’xtatish maqsadlarida erkak hayvonlarning urug’ tizimchasini uzish. Hayvonlar xo’jalik hamda davolash maqsadlarida axtalanadi. … Read More