Bo'lim: X harfi

Xemoresepsiya (xemo… shreseptorlar) — bir yoki ko’p hujayralilar ixtisoslashgan hujayralarining tashqi muhitdagi hayot uchun muhim bo’lgan kimyoviy moddalardan ta’sirlanishi. Xemoresepsiyaning dastlabki jarayoni ta’sirlovchi kimyoviy modda bilan hujayra membranasidagi xemoreseptor oqsil … Read More

Xemosorbtsiya (xemo… va sorbtsiya), kimyoviy sorbtsiya — suyuqlik va qattiq jismning atrof muhitdan moddalar yutishi. Bunda kimyoviy birikmalar hosil bo’ladi. Torroq ma’noda Xemosorbtsiya qattiq jism sirtining modsani kimyoviy yutishi, ya’ni … Read More

Xemogen yotqiziqlar (xemo… va gen) — eritmalardan turli moddalarning kimyoviy yo’l bilan cho’kishi natijasida hosil bo’ladigan va suv havzalari tubida yig’iladigan cho’kindi tog’jinslari, minerallar va foydali qazilmalar guruhi. Xemogen yotqiziqlarning … Read More

Xachaturov Nikolay Grigorevich [1907.14(27).6 Toshkent 1989.17.2] — aktyor. O’zbekiston xalq artisti (1966). Faoliyatini yosh tomoshabinlar teatrida boshlagan (1935-36). 1938 yildan M.Gorkiy nomidagi rus drama teatrida ishlagan. Xachaturov xarakterli aktyor bo’lib, … Read More

Xassel (lotincha Hassel) Odd (1897.17.5, Oslo — 1981.11.5) — norvegiyalik fizikkimyogar. Norvegiya Fanlar Akademiyasi a’zosi (1933). Myunxen universitetida (1922-23). Berlin fizikkimyo va elektrokimyo institutida (1923-24). Oslo universitetida (1925-64) ishlagan (1934 … Read More

Xasmol, milkak, panarisiy — qo’l barmog’i to’qimalarining o’tkir yiringli yallig’lanishi. Ko’pincha barmoqning oxirgi (tirnoq) falangasidagi mayda jarohatga (yoriq, tirnalgan, tikan, zirapcha kirgan, pichoq kesgan, sanchilgan) yiringlatuvchi mikroblar kirishidan paydo bo’ladi. … Read More

Xartum — Sudanning poytaxti. Mamlakatning eng yirik shahri, savdo-moliya, sanoat va madaniyat markazi. Ko’k Nilning chap va oq Nilning o’ng sohilida, ular qo’shilgan yerda 380 metr balandlikda joylashgan. Aholisi 1 … Read More

Xarajatlar, sarfxarajatlar, chiqimlar —tovarlarni ishlab chiqarish va muomalasi jarayonida turli resurslar (xom ashyo, materiallar, mehnat, xizmatlar, mablag’lar) sarflari bilan bog’liq chiqimlarning pul shaklidagi ifodasi. Asosan, ishlab chiqarish va muomala Xarajatlarga … Read More

Xemotronika (xemo… va …tron) — ilmiy-texnik yo’nalish; ishi elektrkimyoviy jarayonlar va hodisalarga asoslangan avtomatika, o’lchash va hisoblash texnikasi asboblari va qurilmalarini tadqiq qilish, ishlab chiqish va qo’llash masalalari bilan shug’ullanadi. … Read More

Xanoy — Vetnam poytaxti, Xongxa daryosining Bakbo qo’ltig’iga quyilish yeridan 175 kilometr masofada joylashgan. Atrofidagi hududlar bilan markazga bo’ysunuvchi ma’muriy birlikni tashkil etadi. Aholisi 1,24 million kishi (1998). Iqlimi mussonli, … Read More