Bo'lim: X harfi

XAAVELMO (HAAVELMO) TRYUGVE (1911 — Oslo — 1999) — norveg iqtisodchisi. Oslo universitetini tugatgan (1933). 1947-79 yillarda Oslo universiteti iqtisodiyot professor, Garvard universitetida yoqlangan dissertatsiyasida (1944 yilda e’lon qilingan «Ekonometriyada … Read More

XORMEYSTER (xor va nemischa Meister — usta, rahbar) — xor dirijyori, rahbari. Xormeyster kasbi 19-asr o’rtalaridan dunyoviy xor san’ati va kontsert ijrochiligi jadal rivoji tufayli qaror topdi. Ungacha Xormeyster vazifalari … Read More

XROMATIZM, xromatika (Yunoncha hromatismos — bo’yash) — 1) diatonika tizimidagi lad pog’onasining yarim tonga ko’tarilishi yoki pasayishi. Pog’onaning tortilishi, akkordning funktsional dinamikasini oshirib, kuy va garmoniyaning ifodaviy ta’sirchanligini kuchaytiradi. Nota … Read More

XROMOPROTEIDLAR (xromo… va protpeidlar) — murakkab bo’yalgan oqsillar. Tarkibida xromoproteid yutilishi spektrini belgilovchi prostetik guruh bo’ladi, ya’ni Xromoproteidlar rangini belgilaydi. Prostetik guruh tuzilishiga binoan, Xromoproteidlar gemoproteidlar, flavoproteidlar, retinilidenproteidlar, fikobilinlar va … Read More

XUDOYBERGAN TO’Q TO’Q (1900 Xorazm — 1961) — masxaraboz, qiziqchi. Kulgi san’atini mashhur masxaraboz — tog’asi Buvajon to’qto’q (1870— 1940) dan o’rgangan. «Xo’kki to’ra», «Onam o’tinga yuborgani», «Xolvachiga shogird tushganim» … Read More

XURMODOSHLAR, safsandoshlar (Ebenaceae) — tropik va subtropiklarda keng tarqalgan o’simliklar oilasi. Daraxt yoki buta. Barglari oddiy va etli. Gullari, ko’pincha, ayrim jinsli va ikki uyli. Changchisi ko’p, 1 yoki 2 … Read More

XURJUN — ikki qopchiq (bo’lma)li to’rva, Sharq mamlakatlarida qadimdan narsa (yuk) ko’tarib yurishda keng foydalaniladi. Xurjun taxminan 100×40 santimetrli to’rtburchak shaklga ega bo’lib, qopchiqlari yuz tomonining 2 chetida joylashadi, ikki … Read More

XUTBA (Arabcha — targ’ibot, nutq) — juma namozi oldidan va hayit namozidan keyin xatib (masjid imomi) ning va’zxonligi, diniy pand-nasihat. O’rta asrlarda Xutbaning muxim siyosiy ahamiyati bo’lgan. Namozxonlar mamlakat hukmdori … Read More

XYUISH (HEWISH) ENTONI (1924.11.5, Foy shahri, Kornuoll grafligi) — ingliz astronomi, London Qirollik jamiyati a’zosi (1968 yildan). Kembrij universitetida o’qigan. Kembrij universitetining mallard radioastronomik rasadxonasida ishlagan (1946 yildan). Ilmiy ishlari … Read More

XO’JAYEV AZMIDDIN (1892 — Toshkent — 1946) — shaxmatchi. O’zbekistonning birinchi chempioni (1930, Samarqand). Xo’jayev 1924 yildan O’zbekistonda zamonaviy shaxmat qridalarini targ’ib etishga boshchilik qildi. Yetakchi shaxmatchilarni taklif etib, ommaviy … Read More